Πέμπτη 21 Ιανουαρίου 2010

Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο

Δείξε μου τον άνθρωπο που ξέρει να αποδίδει στο χρόνο την αξία του, να εκτιμά την κάθε ημέρα, να αντιλαμβάνεται ότι πεθαίνει κάθε στιγμή. Απατώμεθα όταν νομίζουμε ότι ο θάνατος βρίσκεται μπροστά μας. Το μεγαλύτερο μέρος του ήδη παρήλθε. Ό,τι ανήκει στο παρελθόν βρίσκεται στα χέρια του θανάτου.
Κάμε λοιπόν, αγαπητέ μου Λουκίλιε, καθώς γράφεις: γίνε κύριος όλων των ωρών σου. Θα εξαρτάσαι λιγότερο από το αύριο, αν γίνεις κύριος του σήμερα. Όσο αναβάλουμε, η ζωή μας φεύγει. Τίποτε, Λουκίλιέ μου, δεν μας ανήκει. Μόνον ο χρόνος είναι δικός μας. Αυτό είναι το μόνο φευγαλέο και τυχαίο αγαθό που μας χάρισε η φύση. Κι όμως, ο οποιοσδήποτε τρίτος μπορεί να μας το ξοδεύει.
Κοίτα πόσο μωροί είναι οι άνθρωποι: θεωρούν ως μεγάλη εξυπηρέτηση τις πλέον ελάχιστες και ευτελείς υπηρεσίες, τις μη αναγκαίες, και νιώθουν υποχρεωμένοι. Αλλά κανείς δεν νιώθει υπόχρεος για τον χρόνο που του χαρίζουμε, ενώ αυτό είναι το μόνο αγαθό που δεν μπορεί να ανταποδώσει ακόμη κι ο πιο ευγνώμων άνθρωπος.

Από τις "Επιστολές στον Λουκίλιο" του Σενέκα, εκδόσεις Στιγμή

Προσπαθώ κι εγώ μαζί με τον Σενέκα να βρω ανάμεσά μας τον άνθρωπο που ξέρει να αποδίδει στο χρόνο την αξία του, να εκτιμά την κάθε ημέρα, να αντιλαμβάνεται ότι πεθαίνει κάθε στιγμή. Δυσκολεύομαι. Είναι μάλλον η αδυναμία να αναγνωρίσεις ως πραγματικότητα κάτι που δεν έχεις αποδεχτεί ως βίωμα. Ο Σενέκας είναι σαφής. Αδυνατούμε να εκτιμήσουμε τον χρόνο επειδή νομίζουμε πως πεθαίνουμε μία φορά.

Αλήθεια πόσες φορές πεθαίνει κανείς πριν να πεθάνει; Πόσες ζωές τελειώνει και πόσες ξαναρχινά στοιβαγμένες όλες σε μια ημερολογιακή ζωή; Ό,τι έχεις ζήσει, κάθε τι περασμένο ανήκει στον χρόνο του θανάτου. Ό,τι έζησες είναι θάνατος πια. Η ζωή είναι σίγουρα εδώ και ίσως στο μετά. Η προτροπή του συγγραφέα είναι ανυπόφορη στα αυτιά όσων ματαιοπονούν ή δεν ξέρουν να γερνάνε. Γίνε κύριος όλων των ωρών σου επειδή θα εξαρτάσαι λιγότερο από το αύριο, αν γίνεις κύριος του σήμερα. Το Ευαγγέλιο το λέει ανάλογα προτρέποντας μας να μη μεριμνάμε για τα μελλοντικά καθώς το σήμερα απαιτεί από εμάς το ολοκληρωτικό δόσιμό μας σε αυτό. Κι όμως οι περισσότεροι, ανάξιοι διαχειριστές ενός τόσο ακριβού δώρου, το σπαταλάμε εδώ κι εκεί σκορπίζοντας κι όχι αξιοποιώντας το.

Η αρχή γίνεται με την αναβολή. Όσο αναβάλουμε, η ζωή μας φεύγει. Νομίζοντας πως θα ζήσουμε αιώνια φτωχαίνουμε σε στιγμές, εμπειρίες, πληρότητα, ανθρώπινες σχέσεις και άξιες εμπειρίες. Και ο μεγαλύτερος κίνδυνος πραγματοποιείται. Ο χρόνος κυλά. Κι εκεί που παίζεις με τα παιχνίδια σου, ξαφνικά βρίσκεσαι γονιός σε μια οικογένεια, τρόφιμος σε κάποιο γηροκομείο αργότερα. Κι ο χρόνος ο εντελώς δικός σου θα έχει γίνει ξένος μιας και τον χάρισες σε μια ζωή ενός άλλου που κατοίκησε στο σώμα σου επειδή ακριβώς εσύ δεν τον εκτίμησες, δίστασες ή ήσουν ανίκανος να τον αξιοποιήσεις. Κι ο θάνατος δεν αλλάζει πια τίποτε. Για να πεθάνεις αληθινά πρέπει να έχεις πρώτα ζήσει.

Κι ενώ ο χρόνος είναι το μόνο φευγαλέο και τυχαίο αγαθό που μας χάρισε η φύση, επιτρέπουμε αβίαστα στον οποιοδήποτε τρίτο να μπορεί να μας τον ξοδεύει. Μοιραζόμαστε σε λάθος ανθρώπους, σκορπάμε τον χρόνο μας με ό,τι νόημα και περιεχόμενο του έχουμε δώσει σε ανθρώπους που τους είναι ανοίκειος, ξένος, δεν τον εκτιμούν επειδή δεν μας αγαπάνε. Κι εμείς, αγνώμονες μωροί, θεωρούμε ως μεγάλη εξυπηρέτηση τις πλέον ελάχιστες και ευτελείς υπηρεσίες τους, τις μη αναγκαίες, και νιώθουμε υποχρεωμένοι. Υποχρεωμένοι επειδή αλάφρωσαν τη δική τους μοναξιά, σκόρπισαν στις αντοχές μας τις δικές τους επιθυμίες, μας χρησιμοποίησαν για κάτι δικό τους, ήθελαν μόνο κάποιες στιγμές μαζί μας, όχι τον χρόνο μας όλο, τότε που ήμασταν και δείχναμε ωραίοι. Τώρα που πια γεράσαμε λένε παντού πως δεν μας γνώρισαν ποτέ. Το λάθος είναι δικό μας. Οι ίδιοι ήταν αιώνια ανίκανοι να αγαπήσουν και να εκτιμήσουν τις στιγμές που μεγαλώναμε μαζί.

Έτσι κάπως ο Σενέκας ολοκληρώνει τη σκέψη του με μια γεύση μάλλον πικρή. «Αλλά κανείς δεν νιώθει υπόχρεος για τον χρόνο που του χαρίζουμε, ενώ αυτό είναι το μόνο αγαθό που δεν μπορεί να ανταποδώσει ακόμη κι ο πιο ευγνώμων άνθρωπος». Θα ήθελα κι εγώ μαζί του να αναζητήσω αυτούς τους ανθρώπους που είναι δίπλα μας, που πίσω από τα μεγάλα λόγια και τις ακραίες υποσχέσεις, που πίσω από μοιραίες συμπεριφορές και διακριτούς ρόλους μπαίνουν και βγαίνουν από τις ζωή μας, λες κι ο χρόνος της είναι αιώνιος. Εκεί, κρίνω πως παίζονται τα περισσότερα στην εκτίμησή μας για το ποιοι άνθρωποι σχετίζονται και σχετιζόμαστε μαζί τους. Άνθρωποι που μετράνε τον χρόνο μας σαν οριακό και τον δικό τους ως αιώνιο ή άνθρωποι που υπολογίζουν τον χρόνο μας αιώνιο και τη ζωή τους φευγαλέα;

Δυστυχώς τις περισσότερες φορές την απάντηση μας την δίνει ο ίδιος ο χρόνος προσπαθώντας να μας ανταποδώσει μια βοήθεια που εμείς αμελήσαμε να του προσφέρουμε. Έστω κι έτσι όμως το παρελθόν παραμένει θάνατος κι η ζωή σε πείσμα του «χαμένου χρόνου» συνεχίζεται.

2 σχόλια:

Volta είπε...

Έτυχε πρόσφατα να χάσω έναν στενό μου άνθρωπο και από τότε ο χρόνος κυλάει εχθρικά. Τι δεν έζησα μαζί του και τι θα έπρεπε να είχα κάνει διαφορετικά.
Όι άνθρωποι που έφυγαν από κοντά μας για πάντα ίσως να είναι η μεγαλύτερη απόδειξη για την ανεπάρκεια του χρόνου μεταξύ μας.
Ο Θάνατος τους πολλές φορές μας μαθαίνει με το πένθος τι αξία πρέπει να έχει ο χρόνος.
Μόνο που τότε όπως λες είναι συνήθως πολύ αργά.

Υπουργός ονείρων είπε...

Κατ' αρχήν συλληπητήρια Volta για το χαμό του στενού σου ανθρώπου. Αναμφίβολα ο σωματικός θάνατος είναι μια απώλεια ανεπανόρθωτη καθώς ο άλλος δεν θα είναι πλήρης μαζί σου ποτέ.
Όπως όμως λέω και στο άρθρο δεν είναι ο μόνος θάνατος που γνωρίζουμε στη ζωή μας. Ίσως ο τελευταίος, σίγουρα όμως όχι ο μόνος. Κι ο κάθε χωρισμός, η κάθε ματαίωση, η διάψευση ή και η ξενιτειά ακόμη, δεν είναι μικροί και μεγάλοι θάνατοι;
Σε τι διαφέρει όταν κάποιος πεθαίνει και χάνεται από τη ζωή μας από το όταν με κάποιον άλλο τρόπο λείπει από αυτήν; Αρκεί να ξέρεις μόνο πως βρίσκεται κάπου και κάπως ζωντανός; Αρκεί αυτό ή μήπως τούτο ακριβώς μεγενθύνει την αίσθηση της απώλειας; Νομίζω πρόκειται για άλλη μορφή του θανάτου.
Γι' αυτό το σωστότερο, κρίνω πως είναι, να ενδιαφερόμαστε περισσότερο για τη ζωή παρά για το θάνατο. Τι ζήσαμε, ζούμε ή θα ζήσουμε με κάποιο πρόσωπο κι όχι τι δεν ζήσαμε ή δεν πρόκειται να μοιραστούμε με αυτό. Έτσι εκφράζονται και τα συναισθήματά μας. Λυπούμαστε όταν δε ζούμε μαζί του πράγματα και χαιρόμαστε σαν γνωρίζουμε πως αυτός έζησε αληθινά.
Επαναλαμβάνω πως ο θάνατος είναι το προνόμιο όσων έζησαν πραγματικά. Για όποιο είδους θάνατο μιλάμε. Αλλιώς δεν γίνεται αντιληπτή καμία αλλαγή. Από καθημερινό σε αιώνιο θάνατο.
Εύχομαι να εκτιμάς καθημερινά τον χρόνο μέσα από υγιείς σχέσεις σου με ανθρώπους δίχως να χρειαστεί να σου μάθει την αξία του ο ίδιος όταν ,όπως λες, θα είναι πολύ αργά.