Εύκολοι άνθρωποι, δύσκολες σχέσεις

Ό,τι ήταν κάποτε δύσκολο απλουστεύτηκε. Γινόμαστε εραστές λίγες μέρες ή βδομάδες μετά τη γνωριμία μας… Όμως, ό,τι ήταν αυτονόητο έγινε προβληματικό: επιστρατεύουμε τη σοφία του Ταλμούδ για να αποφασίσουμε αν θα μείνουμε μαζί και κάτω από ποιες συνθήκες και όρους, αν θα δεχτούμε τα κλειδιά του σπιτιού του άλλου ή αν θα την κάνουμε με ελαφρά πηδηματάκια. Ο φόβος της απώλειας της ανεξαρτησίας μας είναι μεγαλύτερος από τη σεμνοτυφία του παλιού καιρού. Να ποιο είναι το στοίχημα και το δόγμα των σύγχρονων κοινωνιών: Βάζουμε τους νόμους στην υπηρεσία των παθών αντί να υποτάσσουμε τα πάθη στους νόμους. Θυσιάζουμε τη διάρκεια για χάρη της προσωρινότητας, προσαρμόζουμε τους θεσμούς στην παραμικρή τροποποίηση των ηθών. Βρίσκουμε εύκολες λύσεις σε δύσκολα προβλήματα, αφήνουμε ελεύθερο το ορμητικό ποτάμι των αισθημάτων, αντίθετα από τους προγόνους μας που το διοχέτευαν ελεγχόμενα με πλήθος απαγορεύσεων. Η φιλοδοξία μας τα τελευταία χρόνια ήταν υπέρμετρη, παραληρηματική: σήμερα αισθανόμαστε τις συνέπειες.

Απόσπασμα από το «Ο γάμος από έρωτα έχει αποτύχει;» του Πασκάλ Μπρυκνέρ, εκδόσεις Πατάκη

Σε όλη την ως τώρα ζωή μου στάθηκε αδύνατο να μάθω καλά Άλγεβρα. Η αλήθεια είναι πως δεν θυμάμαι καν ούτε μια ταυτότητα να αποδείξω. Το παράδοξο είναι πως στα σχολικά μου χρόνια έτυχε να έχω άριστους καθηγητές που δίδασκαν εξαιρετικά το αντικείμενό τους. Κι ενώ ο ίδιος καθηγητής μάς δίδασκε και Άλγεβρα και Γεωμετρία, στην Άλγεβρα, μολονότι στη τάξη νόμιζα πως είχα κατανοήσει κάθε λεπτομέρεια όσων ανέφερε ο δάσκαλος, η βαθμολογία μου στα γραπτά διαγωνίσματα μόλις και μετά πολλής βίας πλησίαζε στη βάση. Το αντίθετο συνέβαινε στη Γεωμετρία που κι αυτή μου άρεσε το ίδιο αλλά εδώ και στα διαγωνίσματα πήγαινα πολύ καλά. Ο καθηγητής σίγουρα διέκρινε αυτή την αναντιστοιχία μεταξύ ιδέας και πραγματικότητας και πάντα με πριμοδοτούσε με έναν γενναίο βαθμό και στα δυο μαθήματα. Όταν με το καλό τελείωσα το σχολείο, το θέμα με είχε απασχολήσει, περισσότερο σαν περιέργεια στις δυνάμεις του εαυτού μου. Πώς είναι δυνατόν να μη μπορώ να μάθω καλά Άλγεβρα, να μην ολοκληρώνω σωστά ούτε μια άσκηση στα διαγωνίσματα ενώ στη τάξη πίστευα πως τα είχα κατανοήσει όλα; Σοφοί επί σοφών ασχολήθηκαν με το θέμα στα αμφιθέατρα του μυαλού μου αλλά η απάντηση ήταν πολύ απλή και ήρθε μόλις τα τελευταία χρόνια.

Όταν μας μοίραζαν τα βιβλία στην αρχή της σχολικής χρονιάς, μάς έδιναν κι ένα εγχειρίδιο με τις λύσεις των ασκήσεων στα Μαθηματικά. Τη πρώτη φορά που ασχολήθηκα με τη λύση αλγεβρικής άσκησης και δεν μπόρεσα να τη λύσω, κατέφυγα σε αυτό. Όχι για να συμβουλευτώ˙ για να αντιγράψω! Κι έτσι η ευκολία της πρώτης φοράς έγινε συνήθεια κι έπειτα δεδομένο για όλα τα επόμενα χρόνια της μαθηματικής μου σταδιοδρομίας. Είχα ορίσει στον εαυτό μου την εύκολη λύση της αντιγραφής στο δύσκολο πρόβλημα της λύσης. Και κάπως έτσι Άλγεβρα δεν έμαθα ποτέ καθώς δεν γνώρισα τον κόπο και τον τρόπο να διαχειρίζεσαι τη μεθοδολογία επίλυσης του εκάστοτε προβλήματος.

Τι σχέση έχουν όλα αυτά με τον Μπρυκνέρ, θα αναρωτηθεί κανείς. Είναι το πρώτο (για να είμαι φιλαλήθης το δεύτερο) πράγμα που ήρθε στο νου μου μόλις διάβασα αυτό το απόσπασμα στα πρώτα κεφάλαια του βιβλίου του χαρισματικού συγγραφέα. Εύκολες λύσεις σε δύσκολα προβλήματα δεν υπάρχουν. Απλά είναι άκοποι τρόποι να διαιωνίζεις ένα πρόβλημα, γιγαντώνοντας τις διατάσεις του αντί να προσπαθείς επιτυχημένα ή ατυχώς να το επιλύσεις. Κι οι άνθρωποι; θα μου πεις. Οι άνθρωποι που στα πόδια τους απλώνουμε ανακουφισμένοι και ταυτόχρονα ανυποψίαστα γελασμένοι την ασφάλεια, τον φόβο της απώλειας της ανεξαρτησίας μας, είναι εκείνοι που με μιας υπόσχονται εύκολες λύσεις. Στο σώμα, στο νου και στη καρδιά τους όλα επιτρέπονται, όλα είναι εύκολα, προσκαλούν μιλώντας για προορισμούς μαγευτικούς αλλά προσφέροντας τα μικράς διάρκειας ταξίδια από τον εγωισμό ως τον άλλο εγωισμό, από την ερημιά ως τη κλοπή. Οι άνθρωποι που εύκολα αλλάζουν συναισθήματα, σώματα και εμπειρίες δεν μπορούν να είναι τίποτα περισσότερο από εύκολοι άνθρωποι. Δίχως όρια και κρίση τα ζουν όλα με όλους˙ τίποτα ιδιαίτερο δε γεννιέται από καμιά ζωή που δεν έχει ανακαλύψει την ιδιαιτερότητά της. Μοιραία οι σχέσεις τους με τον καθένα γίνονται το αντίθετο. Δύσκολες αν όχι καταστροφικές ή χαμένες. Πιο πέρα όμως στην πληρότητα ποτέ. Κι ως εκεί˙ τραγικά ως εκεί.

Φωτίζουμε τις ζωές των εραστών μας και όσων αποκαλούμε συντρόφους στη διάρκεια της λάμψης ενός πυροτεχνήματος πριν το ατέλειωτο σκοτάδι. Βλέπουμε λίγο, σχετιζόμαστε λίγο, νιώθουμε λίγο, ερωτευόμαστε λίγο δίνουμε το σώμα μας τροφή για λίγο, τρεφόμαστε με χάδια και κούφια μεγάλα λόγια για λίγο, επειδή ακριβώς βάζουμε τους νόμους στην υπηρεσία των παθών αντί να υποτάσσουμε τα πάθη στους νόμους. Η ελευθερία χάνει το νόημά της, ο άλλος μετατρέπεται σε μέσο, αδυνατούμε να ασφαλίσουμε κάτι γιατί οι ψυχές μας δεν κρύβουν πλέον θησαυρούς, τα δίνουμε όλα στον καθένα, όλοι γίνονται το ίδιο, όλα βιώνονται ως ίδιο, όλα σε όλους, όλα για όλους, ανεξαίρετα, αδιάκριτα, ανέξοδα, ανεπιτυχώς, ατυχώς, τραγικώς! Ο Μπρυκνέρ εδώ κάνει λόγο για απαγορεύσεις και εύκολα μπορεί να παρεξηγηθεί, ιδίως σε μια εποχή που όλα επιτρέπονται, όλα δίνονται, όλα ανήκουν αλλού. Αν δεν πιστεύεις σε θησαυρούς, εάν δεν τους έχεις ψάξει, εάν δεν τους έχεις βρει, ναι, τότε τι να δώσεις και σε ποιον; Τα δίνεις όλα επειδή ακριβώς η αξία τους είναι ανύπαρκτη. (Θεέ μου πόσο θα ενοχληθούν οι χονδρέμποροι των λεπτών αισθημάτων!) Κι αν αλήθεια ο μόνος τρόπος για να πλουτίσεις τη ζωή σου είναι να τη μοιράζεις, είναι πρώτα να της έχεις δώσει αξία, να την έχεις καταστήσει πολύτιμη, να διαχειρίζεσαι φιλότιμα την ανεκτίμητη αξία της. Μόνο τότε έχει, και πρέπει να έχει, σημασία η όποια δωρεά σου.

Το λάθος δεν υπήρξε ποτέ αδικαιολόγητο. Υπάρχει με τόση βεβαιότητα μες στη ζωή όσο και η πιθανότητα να καταλήξεις σε λάθος αποτέλεσμα όταν ξεκινάς να λύσεις μια δύσκολη μαθηματική άσκηση στην Άλγεβρα. Το λάθος είναι ο τρόπος. Ο εύκολος τρόπος. Η γελοία φαντασίωση να ίπτασαι για χάρη του άλλου από έκπληξη σε έκπληξη, γυρεύοντας να χωρέσεις στην «άγονη πλήξη μιας ζωής δίχως έρωτα» όσα δεν κατάφερες να γίνεις ο ίδιος στη ζωή σου, να υπόσχεσαι τον κόσμο όλον, να περιμένεις τον κόσμο όλον από κάποιον που δε ξέρει, που δεν τόλμησε να μπει στον πειρασμό να συνθέσει με αγωνία κι αγώνα ο ίδιος και να ζήσει υπεύθυνα και συνειδητά με την προσωπική του ταυτότητα. Οι ανθρώπινες σχέσεις δεν είναι ταξίδια από ευχάριστες εκπλήξεις σε ευχάριστες εκπλήξεις. Είναι κάτι πιο ουσιαστικό και πιο όμορφο. Είναι μια διάρκεια αγαπητικής επικοινωνίας ανθρώπων που μέσα της χωράνε αμέτρητες ώρες μονοτονίας και «καθημερινότητας», αρκετές στιγμές κούρασης και βαρεμάρας, κάμποσες περίοδοι απογοήτευσης και θυμού και εκατοντάδες σπαρμένες διαψεύσεις και στιγμές ρουτίνας. Το όμορφο γεννάται και υπάρχει ως έκπληξη κάθε φορά που σπάει αυτό τον φαύλο κύκλο επειδή ακριβώς η πολυτιμότητα του εδράζεται σε τούτη τη σπανιότητα με την οποία εμφανίζεται. Η ποιότητα της σχέσης δεν είναι τίποτε άλλο από τον τρόπο με τον οποίον ζεις την καθημερινότητά σου με έναν άνθρωπο. Ωριμάζοντας με την πληρότητα της εμπιστοσύνης ή μένοντας άκοπος από τον εγκλεισμό στις εγωιστικές σου εξασφαλίσεις.

Γυρνώντας το χρόνο πίσω λυπάμαι που παρέμεινα ανίκανος να κατανοώ επαρκώς και να λύνω τις αλγεβρικές ασκήσεις. Πιο πολύ όμως λυπάμαι για τον τρόπο που νόμιζα πως έμαθα να λύνω επιτυχώς όλα τα δύσκολα προβλήματα της ζωής. Οι σχέσεις είναι τρόπος. Όπως ακριβώς και η ζωή, όπως ακριβώς και οι απαιτήσεις να μάθεις Άλγεβρα. Δυστυχώς όμως τα αποτελέσματα έρχονται πάντα αργά και πάντα όχι τη στιγμή που κρίνονται όλα. Μετά διαχειρίζεσαι τους λόγους, τις αιτίες και αν είσαι λίγο πιο τυχερός και τα αποτελέσματα. Άλγεβρα όμως δεν θα έχεις μάθει. Ακόμη περισσότερο σε όλα τα δύσκολα ζητήματα της ζωής θα έχεις προτείνει εύκολες λύσεις. Οι συνέπειες της παραληρηματικής φιλοδοξίας θα χαϊδεύουν ύπουλα τις σφιγμένες σου παλάμες. Μη πιέζεσαι, μη κοπιάζεις, μη τολμάς, μη προσπαθείς. Και η εύκολη λύση θα παραμένει άλυτη ευκολία και το άλυτο πρόβλημα, άλυτο πρόβλημα. Και οι εύκολοι άνθρωποι θα μπαινοβγαίνουν σε δύσκολες σχέσεις και λύση δεν θα προσφέρει κανείς. Ένας ευτυχής βιοπορισμός στη ψεύτικη γη του άκοπου τίποτα! Διαλέγεις και παίρνεις, διαλέγεις και ζεις. Ολόκληρη η ανάρτηση...

Τα πράγματα που δεν έκανες ...

Θυμάσαι τη μέρα που δανείστηκα το καινούργιο σου αυτοκίνητο και το τράκαρα; Νόμισα πως θα με σκότωνες, μα δεν το έκανες.

Και θυμάσαι τη φορά που επέμενα να πάμε στη θάλασσα κι εσύ έλεγες ότι θα βρέξει, και έβρεξε; Νόμιζα πως θα μου΄ λεγες, "Στο' χα πει". Μα δεν το έκανες.

Θυμάσαι τη φορά που φλερτάρισα με όλους τους άνδρες για να σε κάνω να ζηλέψεις, και συ ζήλεψες; Νόμιζα πως θα με παρατούσες, μα δεν το έκανες.

Θυμάσαι τη φορά που λέρωσα την ταπετσαρία του αυτοκινήτου σου με κρέμα φράουλα; Νόμιζα πως θα με χτυπούσες, μα δεν το έκανες.

Και θυμάσαι τη φορά που ξέχασα να σου πω πως ο χορός ήταν επίσημος κι ήρθες με το τζην; Νόμιζα πως θα 'φευγες αλλά δεν το έκανες. Ναι, υπάρχουν χιλιάδες πράγματα που δεν τα έκανες.

Αλλά με δέχτηκες και μ' αγάπησες και με προστάτεψες. Υπήρχαν χιλιάδες πράγματα που ήθελα να σου ανταποδώσω όταν θα γύριζες από το Βιετνάμ. Αλλά δεν γύρισες..."

Από το βιβλίο του Λέο Μπουσκάλια "Να ζεις ν'αγαπάς και να μαθαίνεις" εκδόσεις Γλάρος Ολόκληρη η ανάρτηση...

Το πένθος

Όταν ολοκλήρωσα το Πένθος του π. Φιλόθεου Φάρου αναλογίστηκα εάν υπάρχει άλλο βιβλίο που να μπορεί να συγκριθεί ως προς τη θεματολογία και την αρτιότητα της προσέγγισής του με αυτό. Ίσως να κάνω λάθος αλλά νομίζω πως πρόκειται για τη διδακτορική διατριβή του συγγραφέα. Ήθελα να μάθω πράγματα για το πένθος, ακολούθησαν και κάποια γεγονότα που επέτειναν τη σημασία αυτής της ανάγνωσης, όλα έγιναν απόλυτα κατανοητά, απόλυτα δικαιολογημένα. Το είχα διαβάσει αργά…

Ο συγγραφέας ξεκινά το έργο του λέγοντας πως ο θάνατος αλλά κι η απώλεια κάθε είδους, έχει γεύση θανάτου με τις ίδιες επιπτώσεις στην ανθρώπινη ψυχολογία...

Το πένθος, δηλαδή ο τρόπος που αντιμετωπίζεται η θλίψη που προκαλεί ο θάνατος (ή η απώλεια) είναι διαφορετικό σε κάθε πολιτισμό: κάποιοι την αντιμετωπίζουν με άρνηση που τη λένε στωικότητα, ψυχραιμία. Υπάρχουν χριστιανοί που νομίζουν πως η έκφραση θλίψης είναι απιστία! Όμως στο Ευαγγέλιο δεν υπάρχει αυτή η στάση. Αντίθετα, οι λέξεις ολοφύρομαι, κόπτομαι, επαναλαμβάνονται συχνά, λέξεις δυνατές που περιγράφουν έντονη έκφραση θλίψης! Η «στωικότητα» προέκυψε από διαστροφή της χριστιανικής παράδοσης που κατέστησε τον Θεό αίτιο του θανάτου. Κι ο θάνατος, ως θεόσταλτος, δεν κάνει να αντιμετωπιστεί με θρήνους! Αλλά η άποψη πως ο Θεός είναι αίτιος του θανάτου είναι η πιο βλάσφημη διατύπωση γιατί ο Θεός είναι η πηγή της ζωής!

Οικοδόμημα σχολαστικής θεολογίας είναι ξεκάθαρα πως ο Θεός τιμωρεί τον άνθρωπο για την παρακοή του προς Αυτόν με τον θάνατο! Αυτή η αντίληψη περί του Θεού ως αιτία θανάτου δημιούργησε πολιτισμό, αντίληψη στη Δύση αντιμετώπισης στωικής. Οι Πατέρες στην δική μας παράδοση ωστόσο, είναι σαφέστατοι πως η ασθένεια κι ο θάνατος δεν προέρχονται από τον Θεό!

Η αντιμετώπιση του θανάτου κι όποιας θλίψης είναι μετρημένο πως η πιο αποτελεσματική και υγιής είναι του θρήνου και του πένθους ως μιας συγκεκριμένης διαδικασίας της οποίας επιτομή μπορούμε να πούμε πως είναι το μοιρολόι. Αυτό το βάρβαρο πράγμα για την αγγλοσαξωνική νεύρωση που 'χει επιδράσει σ' αυτό το χώρο χρησιμοποιώντας ένα πολύ βρώμικο κι ακατανίκητο όπλο -τον χλευασμό- μας έπεισε πως ο θρήνος της Εκάβης ήταν βαρβαρότητα κι ότι ήταν πολιτισμός η περίπτωση π.χ. της Κέννεντυ που έθαβε τον δεύτερο γιο της με πλουμιστά ρούχα. Η κωμωδία εκεί είναι που την επόμενη μέρα η οικογένεια κρίνει τη δουλειά του νεκροπομπού ως προς το στόλισμα του νεκρού! Οι επισκέπτες λένε στους συγγενείς πως έγινε μια υπέροχη δουλειά κι ευχαριστούν. Αν κάποια Ελληνίδα εκφράσει θλίψη σπεύδουν οι συγγενείς να της θυμίσουν πως δεν τρέχει τίποτα!

Στο βιβλίο παρατίθεται κι ένα μοιρολόι του για τον θάνατο του ξαδέρφου του Δημήτρη Μωραϊτίδη, ως ενδεικτικό φανέρωμα πολιτισμού, γιατί το μοιρολόι παίρνει τη μορφή του τραγουδιού, είναι επικήδειος, γιατί το μοιρολόι αναφέρεται στη ζωή του νεκρού και στις σχέσεις δηλαδή ξαναθυμάται εμπειρίες του μοιρολογούντος με τον νεκρό.

Σήμερα που η απωθημένη θλίψη γίνεται κατάθλιψη, γίνεται παθολογία γιατί δεν εκφράζεται μέσα από μια διαδικασία πένθους, υπάρχει μια ψυχοθεραπευτική διαδικασία: «η επεξεργασία του πένθους»: βάζει τον ψυχοθεραπευόμενο να θυμηθεί πράγματα απ' τη ζωή του νεκρού για αναπόληση των κοινών τους εμπειριών...

Από το μοιρολόι: «Πού να βρω μελάνι τόσο μαύρο όσο το πένθος της καρδιάς μου και πού χαρτί αδιάβροχο που να βρέχεται και να μη λιώνει;;»

Ο ίδιος ο π. Φιλόθεος γράφει πως το βιβλίο του είναι αφιερωμένο στη γιαγιά του που πενθούσε σ΄ όλη της τη ζωή με ένα υγιές πένθος για το χαμό των παιδιών της: είχε τάμα να φτιάχνει όποιον συγγενή ή γείτονα πέθαινε και μετά μοιρολογούσε: γενικά το πρώτο μοιρολόι ήταν τυποποιημένο κι ακολουθούσαν οι αυτοσχεδιασμοί...

Σε άλλο σημείο αναφέρεται στο ολέθριο «τον πήρε ο Θεός», κάτι που το λέμε για να δικαιολογήσουμε ένα συναίσθημα κι έναν Θεό αντίθετο με τη ζωή, κάτι αδικαιολόγητα ολέθριο και για τη ψυχοσύνθεσή μας και για την ορθή αντίληψή μας περί Θεού.

Στο έργο τονίζεται πώς σκοτώνουμε για πάντα τους νεκρούς μας και θαβόμαστε μαζί τους, στην προσπάθειά μας να μην τους δούμε σαν νεκρούς, σαν απώλειες, σαν αποκολλήσεις απ' το σώμα μας! Και με το να τους σκεπάζουμε στο φέρετρο για να απωθούμε εικόνες, συναισθήματα, πραγματικότητα!!

Η όλη διαδικασία είναι χρήσιμη και θα προσφέρει γόνιμα αποτελέσματα εάν βιωθεί με το σωστό τρόπο που δεν είναι η απώθηση αλλά η μνήμη και η κοινωνία.

Το βιβλίο ολοκληρώνεται με μια πολύ ωραία παρατήρηση που τη θυμήθηκα αρκετές φορές φέρνοντας στο νου μου όλα τα πρόσωπα που χάθηκαν από τη ζωή μου τον τελευταίο καιρό. Λέει κάπου ο π. Φιλόθεος πως το τίμημα για την πολύτιμη παρουσία κάποιων ανθρώπων στη ζωή σου είναι η απώλεια που θα δοκιμάσεις όταν φύγουν. Δε γίνεται όμως αλλιώς. Αυτή η διαδικασία είναι μονόδρομος.

Δεν ξέρω πώς θα ακουστεί η τελευταία μου εντύπωση, όμως θα ήθελα να είχα διαβάσει αυτό το βιβλίο λίγο καιρό νωρίτερα, για να μη φοβάμαι, να ξέρω το ορθό, να είμαι πιο χρήσιμος και πιο ουσιαστικός απέναντι σε ανθρώπους που πενθούν, πιο σωστός απέναντι στην ίδια τη ζωή και τα μαθήματα που μας προσφέρει. Το βιβλίο πάντως είναι εν προκειμένω εξαντλημένο στον εκδοτικό οίκο. Ελπίζω όχι για πολύ… Ολόκληρη η ανάρτηση...

Αυτοβιογραφία

Ἄνθρωποι ποὺ δὲ γνώρισα ποτέ μου δώσαν τὸ αἷμα μου καὶ τ’ ὄνομά μου
στὴν ἡλικία μου χιονίζει, χιονίζει ἀδιάκοπα
μία κίνηση πάντα σὰ νά’ θελα νὰ προφυλαχτῶ ἀπό’ νὰ χτύπημα
δίψασα γιὰ ὅλη τη ζωή, κι ὅμως τὴν ἄφησα
γιὰ ν’ ἁρπαχτῶ ἀπ’ τὰ πελώρια ἀγκάθια τῆς αἰωνιότητας,
ἡ σάρκα μου ἕνας ἐπίδεσμος γύρω ἀπ’ τὸ αὐριανό μου τίποτα
κανεὶς δὲν μπορεῖ νὰ μὲ βοηθήσει στὸν πόνο μου
ἐκτὸς ἀπ’ τὸν ἴδιο μου τὸν πόνο –εἶμαι ἐδῶ, ἀνάμεσά σας, κι ὁλομόναχος,
κ’ ἡ ποίηση σὰ μία μεγάλη ἀλήθεια ποὺ τὴν ἀνακαλύπτεις ὓστερ’ ἀπὸ χρόνια,
ὅταν δὲν μπορεῖ νὰ σοῦ χρησιμέψει πιὰ σὲ τίποτα.
Ἐπάγγελμά μου: τὸ ἀκατόρθωτο.

Από τα «Ποιήματα» του Τάσου Λειβαδίτη, εκδόσεις Κέδρος Ολόκληρη η ανάρτηση...