Δευτέρα 6 Απριλίου 2009

Η Ελλάδα που αντιστέκεται

Ὁ τόπος αὐτὸς πού μας πληγώνει, πού μας ἐξευτελίζει. Ἡ Ἑλλάδα γίνεται δευτερεύουσα ὑπόθεση, ὅταν συλλογίζεται κανεὶς τὸν ἑλληνισμό. Ὅ,τι ἀπὸ τὴν Ἑλλάδα μ’ ἐμποδίζει νὰ σκεφτῶ τὸν ἑλληνισμό, ἂς καταστραφεῖ.

Ἂν ἦταν δίκαιο νὰ μεγαλώσει ὁ τόπος αὐτός, δὲν ἦταν γιὰ νὰ ἔχουμε περισσότερους βουλευτὲς ἢ νομάρχες ἢ
χωροφύλακες˙ ἦταν γιὰ νὰ μπορέσει ν’ ἀναπτυχθεῖ σὲ μία γωνιὰ τῆς γῆς ὁ ἑλληνισμὸς – αὐτὴ ἡ ἰδέα τῆς ἀνθρώπινης ἀξιοσύνης καὶ τῆς ἐλευθερίας, ὄχι αὐτὴ ἡ ἀρχαιολογικὴ ἰδέα.

Δὲν πιστεύω σ’ αὐτοὺς τοὺς ἀνθρώπους ποὺ φλυαροῦν, ἢ στοὺς ἄλλους ποὺ δὲν ξέρουν τί κάνουν˙ δὲν ἐννοῶ νὰ βουλιάξω μέσα στὴν ἀπερίγραπτη μιζέρια τῶν χαρακτήρων – πιστεύω σὲ δυὸ τρεῖς ἰδέες ποὺ προχωροῦν, καὶ τώρα ἀκόμη, ὕστερα ἀπὸ χιλιάδες χρόνια σ’ αὐτὴ τὴ γλώσσα.

Γι’ αὐτὲς τὶς δυὸ – τρεῖς ἰδέες ποὺ πρέπει νὰ ζήσουν ἐδῶ καὶ μονάχα ἐδῶ θὰ μποροῦσαν νὰ ζήσουν καθὼς τὶς σκέπτομαι, ὑπομένω αὐτὴ τὴν ἀθλιότητα.

Τετάρτη 5 Ιανουαρίου, Αθήνα
Μέρες Γ’
Γιώργος Σεφέρης

«Η Ελλάδα που αντιστέκεται, η Ελλάδα που πεθαίνει και όποιος δεν καταλαβαίνει δε ξέρει πού πατά και πού πηγαίνει…», λέει ο τραγουδοποιός Σαββόπουλος προκαλώντας μας να αναλογιστούμε πότε για τελευταία φορά αναρωτηθήκαμε για την εθνική μας κληρονομιά. Μέσα από τα τελευταία γεγονότα, από μια προβαλλόμενη επικαιρότητα σαν αυτή της Μαδαγασκάρης, της Ισλανδίας ή οποιασδήποτε άλλης χώρας, έχουμε την εντύπωση πως όμοιοι σαν τους άλλους κι εμείς, παγκοσμιοποιημένοι κάτοικοι του τεράστιου διαπλανητικού χωριού έχουμε χρέος, δε μπορούμε βλέπεις να κάνουμε διαφορετικά, να ακολουθούμε τις διεθνείς εξελίξεις, να ορίζουμε για πραγματικότητα τις επιταγές τρίτων, να μετράμε τα λόγια κάθε πολιτικού ή δημοσιογράφου περισσότερο από τη δική μας κρίση.

Ο Σεφέρης μιλά με σπαραγμό γιατί νιώθει πως τούτος ο τόπος τον εξευτελίζει. Διαμένει στην Ελλάδα και συνάμα νιώθει πως δεν ζει στην Ελλάδα. Τι απουσιάζει από αυτή; Ο ελληνισμός. Ο ελληνισμός ως τρόπος του βίου και όχι ως γεωγραφικός προσδιορισμός. Έγινε δηλαδή μια απότομη διακοπή της ιστορικής συνέχειας του έθνους, το οποίο πλέον βαδίζει χωρίς ένα κοινό ζωογόνο όραμα. Εξετάζοντας εκ του σύνεγγυς τα φαινόμενα της τρέχουσας διαβίωσής μας, θα δούμε ότι απουσιάζει παντελώς το κοινό όραμα. Γι’ αυτό και ο συγγραφέας γίνεται αμείλικτος: ό,τι από την Ελλάδα μ’ εμποδίζει να σκεφτώ τον ελληνισμό, ας καταστραφεί. Να σημειωθεί πως ο Σεφέρης μιλά με πόνο και αγωνία. Γνωρίζει από πρώτο χέρι πως για να ονειρευτεί κανείς κάτι χρειάζεται να ριψοκινδυνεύσει και να εγκαταλείψει τη βολή του προκειμένου να το ενσαρκώσει. Ποιος μιλά πλέον για όνειρα, οράματα, υπουργεία ονείρων ή αγώνες; Όλα τούτα έχουν με τον καιρό εκφυλιστεί σε μια άχαρη ματαιοπονία, σε μια εξευτελιστική επιδίωξη χθαμαλών διεκδικήσεων. Για να ονειρευτείς κάτι πρέπει να σου λείπει ή να διαθέτεις αυτό το υλικό που γεννά τα όνειρα. Ειδάλλως τα κριτήριά μας διαβρώνονται απελπιστικά λαμβάνοντας το χαρακτήρα υλικών ανταλλαγμάτων μπολιασμένων με λίγη κοινωνική δόξα και κάμποση υλική ευμάρεια κι όχι με μέτρα που εκφράζουν την ανθρώπινη αξιοσύνη κι ελευθερία. Θυμηθείτε πρόχειρα πόσες φορές την ημέρα ακούτε για παγκόσμια οικονομική κρίση και πόσες φορές ακούτε να γίνεται λόγος για κρίση οραμάτων ή αξιών. Αφού η έμπονη, εναγώνια επιτυχία- άθλος, αντικαταστάθηκε από την εύκολη, φθηνή επιτυχία- ευκαιρία τα μέτρα μας προσαρμόστηκαν σε στόχους δίχως συγκίνηση και πολιτισμό.

Πάψαμε να διαλεγόμαστε με τον εντός ημών θεό (για τον άλλον ανάβουμε κανένα κεράκι κάθε Πάσχα και Χριστούγεννα για το καλό), ξεγελιόμαστε με τη φθορά μάταιων συναλλαγών (κάθε βράδυ λέω την προσευχούλα μου στο θεό καταναλωτισμό και στον άγιο δήθεν), προτείνουμε και ψηφίζουμε σαν πρόσωπο πολιτισμού τον Λαζόπουλο (όχι δεν διαβάσατε λάθος, μαζί με τον Σωκράτη, τον Ελύτη ή τον Μακρυγιάννη...), ονειρευόμαστε το νέο μας πολυμορφικό στο γκαράζ του νέου μας εξοχικού (να μπούμε στο μάτι του διπλανού βρε αδερφέ, να καταξιωθούμε σαν οντότητες και να δικαιολογήσουμε τις αγωνίες και τους αγώνες μιας ζωής).

Για να εμπνευστούμε από ένα όραμα αυτό πρέπει να έχει ομαδικό, συστηματικό και συνειδητό χαρακτήρα. Να αποτελεί πράξη και γέννημα πολιτισμού όπως ο ελληνισμός μπόρεσε να κάνει στο παρελθόν. Ειδάλλως θα καταντήσουμε να μιλάμε στους ξένους για Ελλάδα και να αντιλαμβάνονται την αρχαιοελληνική ή βυζαντινή ταυτότητά μας κι όχι τη σύγχρονή συνέχειά μας. Φέρνω πρόχειρα στο μυαλό μου τη πρόταση που έκανε πρόσφατα ο Χ. Γιανναράς, να συσταθεί στον αντίποδα των G8 μια άλλη ομάδα G8 , αποτελούμενη από τις οκτώ πλουσιότερες σε πολιτισμικά στοιχεία χώρες διεθνώς. Αλλά το είπαμε και στην αρχή. Εμείς είμαστε απλοί απαίδευτοι επαίτες στο παγκόσμιο χωριό μας. Κάποιοι Αριστοτέλης, Αλέξανδρος ή Θεόφιλος ήταν απλά παππούδες μας, ποιος ενδιαφέρεται γι’ αυτούς; Καμιά μετοχή για limit up ή καμιά τριάδα για το στοίχημα έχεις να μου δώσεις;

Ο Σεφέρης συνεχίζει τον συγκλονιστικό του μονόλογο: «Δεν πιστεύω σ’ αυτούς τους ανθρώπους που φλυαρούν, ή στους άλλους που δεν ξέρουν τι κάνουν ˙ δεν εννοώ να βουλιάξω μέσα στην απερίγραπτη μιζέρια των χαρακτήρων.» Πότε τελευταία φορά μιλήσαμε για μιζέρια και δεν εννοήσαμε τον χαμηλό μισθό ή το απλήρωτο δάνειό μας, την ανύπαρκτη αστυνόμευση, το νεκρό εκπαιδευτικό σύστημα ή τους διαβρωμένους κοινωνικούς θεσμούς; Προσέξτε τη διαφορά ενός εμπνευσμένου ανθρώπου. Μιλά για μιζέρια σε όσους ξέχασαν ή δεν έμαθαν ποτέ να καλλιεργούν ουσιαστικές ανθρώπινες σχέσεις, να δημιουργούν Πολιτισμό, να προτάσσουν το γενικό από το ατομικό όφελος, να συνειδητοποιούν εν τέλει τη σημασία του να είσαι περισσότερο ή λιγότερο άξιος συνεχιστής της ιστορίας της Ελλάδας.

Ποιο είναι το αντίβαρο στην ασύδοτη και ανεύθυνη συμπεριφορά των Ελλήνων που «φλυαρούν» αντί να δημιουργούν, που «δεν ξέρουν τι κάνουν» γιατί κάνουν ό,τι ξέρουν; Παρακολουθήστε τα λόγια του μεγάλου δάσκαλου: «πιστεύω σε δυο τρεις ιδέες που προχωρούν, και τώρα ακόμη, ύστερα από χιλιάδες χρόνια σ’ αυτή τη γλώσσα». Ευτυχώς υπάρχουν κι αντέχουν ακόμη. Δυστυχώς δεν τις διδάξαμε ποτέ στα παιδιά μας και τις θάψαμε κάτω από τις απαιτήσεις της σύγχρονης τρανσέξουαλ ευζωίας μας. Το μεγαλύτερο δυστύχημα όμως είναι πως ακόμη και τώρα, οι περισσότεροι αναρωτιούνται για το ποιες, στο καλό, είναι αυτές οι δυο τρεις ιδέες, ποιος τις διατύπωσε, πότε (άκου προχωρούν ακόμη ύστερα από χιλιάδες χρόνια) και γιατί; Είναι δε τόσο σημαντικό να αναφέρει ο Σεφέρης την ζωή των ιδεών αυτών στην ελληνική γλώσσα; Τι έχει δηλαδή παραπάνω από τη παγκόσμια αγγλική ή την ευγενή γαλλική; Αν μιλάμε όπως σκεφτόμαστε και σκεφτόμαστε όπως ζούμε, δε χρειάζεται απάντηση. Άλλοι καιροί, άλλα ήθη. Αν όμως καταλαβαίνουμε γιατί εδώ κι όχι αλλού και γιατί ελληνισμός κι όχι παγκοσμιοποίηση δε χρειάζεται να ζητήσουμε εξηγήσεις. Η γλώσσα κυλά πρώτα στο αίμα μας κι έπειτα στα χείλη μας. Κι αυτό φανερώνει πολλά για τη πορεία μας ως πρόσωπα και ως έθνος.

Ολοκληρώνοντας θέλω να επισημάνω κάτι για όσους επιπόλαια αναγνωρίσουν τούτες τις γραμμές ως σοβινιστικά σπαράγματα. Ο Σεφέρης μιλά για τη σύγχρονή του Ελλάδα και κάνει λόγο για «αθλιότητα που υπομένει».
Δε ζει στον Παράδεισο των χωρών και το ξέρει καλά. Ζει όμως στη χώρα που πρέπει να ζήσουν αυτές οι ιδέες και μόνο εδώ μπορούν να ζήσουν. Χρέος; Εθνική και προσωπική αυτοσυνειδησία; Πολιτισμική και κοινωνική ευθύνη;Πολιτική ωριμότητα; Χρησιμοποιείστε όποιον χαρακτηρισμό προτιμάτε. Θυμηθείτε μόνο πως ο Σεφέρης προτίμησε να ζει σε έναν εφιάλτη για να μην προδώσει το όνειρό του. Αν δε τολμάμε να σεβαστούμε αυτή την ηρωική στάση ζωής, ας αναγνωρίσουμε τουλάχιστον τη θέση μας σε αυτή την πραγματικότητα κι ας προβληματιστούμε δημιουργικά.

3 σχόλια:

Volta είπε...

Όπως πάντα τέλειο το κείμενο. Όπως και τα σχόλιά σου. Πραγματικά χρειάζεται υπουργέ μου να αντιληφθούμε την αξία του να είσαι Έλληνας σαν «τρόπο του βίου» όπως λες. Με θλίβει που για τους περισσότερους η διάκριση του έλληνα και του ξένου δε σημαίνει τίποτα. Όπως εννοείται κάθε λαός πρέπει να εκτιμά την εθνική του ιδιαιτερότητα. Για μας όμως τα πράγματα είναι πιο σοβαρά αφού το φορτίο είναι τεράστιο. Μακάρι να προβληματιστούμε όπως αναφέρεις.
Τα κείμενα σου παρόλο που είναι άψογα έχουν κάποιες φράσεις που με ξετρελαίνουν. (η γλώσσα που κυλά στο αίμα μας ή πως ο Σεφέρης έζησε έναν εφιάλτη για να μη προδώσει το όνειρό του κ.α.). Είσαι απίθανος! Μπράβο!

Τρίτο πρόσωπο είπε...

Το κείμενο είναι απίστευτο. Μ' αρέσει που επιλέγεις τέτοια ωραία κείμενα για σχολιασμό που έχουν να πουν σε όλους πολλά. Περισσότερο αξίζει να προβληματιστούμε με τις σκέψεις του Σεφέρη στο κατά πόσο και εμείς είμαστε αμέτοχοι ή όχι στην διαμόρφωση της σύγχρονης ελληνικής κουλτούρας. Συμφωνώ όπως λες πως μάλλον για τους νεότερους ο όρος ελληνισμός είναι άγνωστος αλλά το ίδιο συνέβαινε και στην εποχή του Σεφέρη. Δε καταλαβαίνω αν αυτό πρέπει να μας ανησυχεί ή να μας παρηγορεί.
Δραστηριοποίηση χρειάζεται από όλους μας και να αναλάβουμε τις προσωπικές μας ευθύνες για την εθνική μας ταυτότητα.

filologina είπε...

Από τα καλύτερα κείμενα που έχω διαβάσει. Όντως το κείμενο είναι εξαιρετικό. Η προσέγγισή σου είναι εξαιρετική. Τέτοιους προβληματισμούς αξίζει να τους έχουμε όλοι. Μου άρεσε η τελευταία σου σκέψη για τον άνθρωπο που προτίμησε να ζει σ’ έναν εφιάλτη για να μη προδώσει το όνειρό του. Πολύ ευρυματικό!