Το μάθημα που αξίζει τον χρόνο

Προέλευση: tovima.gr

Βρισκόταν στο γραφείο του στο ΜΙΤ κι εγώ στο σπίτι μου στην Ελλάδα. Μεσημέρι εκεί, βράδυ εδώ. Το Skype ωστόσο γεφυρώνει τις αποστάσεις. Ο 37χρονος Κωνσταντίνος Δασκαλάκης, καθηγητής του Τμήματος Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Επιστήμης των Υπολογιστών του ΜΙΤ, η ενσάρκωση της Ελλάδας της αριστείας και ταυτοχρόνως της εθνικής κατάρας του brain drain, προέβαλε μέσα από την οθόνη του υπολογιστή εξαιρετικά οικείος και χαλαρός, µε τα ευγενικά χαρακτηριστικά του και τα επιµελώς ατηµέλητα µαλλιά του, σε ένα ίσως έξυπνο κλείσιµο του µατιού στην εικόνα ενός σύγχρονου Αϊνστάιν. Τον περασμένο Αύγουστο τού απονεμήθηκε το Rolf Nevanlinna Prize, ένα από τα σημαντικότερα μαθηματικά βραβεία στον κόσμο. Και όμως, ο ίδιος δεν κάνει καμία προσπάθεια να πείσει ότι είναι ο πιο έξυπνος άνθρωπος μέσα στο δωμάτιο. «Ανήκω στη χορεία των ελλήνων επιστημόνων που αναζήτησαν την τύχη τους έξω. Απλώς η ιστορία μου έτυχε να γίνει λίγο πιο γνωστή» αναφέρει κάποια στιγμή κατά τη διάρκεια της συζήτησής μας. Oσο όμως και να επιμένει, η δική του περίπτωση είναι ξεχωριστή.

Το αγόρι που απολάμβανε τις σπαζοκεφαλιές και τους γρίφους στους οποίους το εξέθετε ο μαθηματικός πατέρας του, και κάθε Σαββατοκύριακο παρακολουθούσε θεατρικές παραστάσεις και κινηματογράφο – γιατί ήταν έντονη και η επιρροή της φιλολόγου μητέρας του -, αποφοίτησε με βαθμό απολυτηρίου 20 από το Λύκειο και βρέθηκε στη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του ΕΜΠ. Πέντε χρόνια αργότερα, με το πτυχίο του να αναγράφει τον βαθμό 9,98, βρέθηκε στις ΗΠΑ και στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ, εκεί που δεν υπάρχουν «καταλήψεις», «παλαιωμένα ακαδημαϊκά εγχειρίδια» και τα λοιπά κακώς κείμενα του ελληνικού πανεπιστημίου, όπως λέει. Κάτω από τον καλιφορνέζικο ήλιο, ανάμεσα σε διαλέξεις και εργασίες, αλλά και πάρτι και ξενύχτια – «είμαι της άποψης ότι η μονομέρεια σκοτώνει» αναφέρει ενθυμούμενος ένα ταξίδι που έκανε με τους συμφοιτητές του στην Κόστα Ρίκα τον πρώτο χρόνο των σπουδών του -, δούλευε ακούραστα εξελίσσοντας τη σύγχρονη μαθηματική σκέψη.

Στα 24 του χρόνια ήδη είχε περάσει στην Ιστορία. Με τη συνδρομή του καθηγητή του, Χρίστου Παπαδημητρίου, και του συνεργάτη του, Πολ Γκόλντμπεργκ, έλυσε τον γρίφο του Νας, αμφισβητώντας εν ολίγοις την καθολικότητα του περιβόητου «Nash equilibrium» (της ισορροπίας Νας), που για έξι δεκαετίες ήταν το κατεξοχήν εργαλείο πρόβλεψης του αποτελέσµατος στρατηγικών συγκρούσεων στα Οικονοµικά και για το οποίο ο αμερικανός μαθηματικός Τζον Νας κέρδισε το Νομπέλ Οικονομίας το 1994. Aραγε ως φοιτητής όταν παρακολούθησε την ταινία «Ενας υπέροχος άνθρωπος» με τον Ράσελ Κρόου, η οποία βασιζόταν στην τραγική ζωή του Νας και στην πάλη του ενάντια στη σχιζοφρένεια, φανταζόταν ότι μια μέρα θα ανέτρεπε τη θεωρία του;

Κύριε Δασκαλάκη, γιατί σας αρέσουν τόσο τα μαθηματικά;

«Γιατί κοιτώντας μαθηματικά προβλήματα νομίζω ότι τελικά αγγίζεις φιλοσοφικούς προβληματισμούς. Πριν από το Λύκειο αμφιταλαντευόμουν αν θα ακολουθήσω τον δρόμο των θετικών ή των ανθρωπιστικών σπουδών. Η μητέρα μου είναι φιλόλογος βλέπετε. Με γοήτευαν οι γλώσσες, οι διασυνδέσεις που έβλεπα μεταξύ τους. Τελικά με κέρδισαν τα μαθηματικά, τόσο για την εγγενή ομορφιά τους όσο και για την ανθρωπιστική τους πλευρά, για τη δική τους συνεισφορά στην ιστορία των ιδεών. Ως μικρό παιδί, οι ζωές των μαθηματικών μού φάνταζαν γοητευτικές και συνάμα μυστηριακές. Πολλές φορές τούς έβρισκα να ασχολούνται με πράγματα που φαινομενικά δεν είχαν και τόση σημασία. Για παράδειγμα, γιατί να ενδιαφέρεται κανείς να τετραγωνίσει τον κύκλο; Και ύστερα αντιλαμβάνεσαι πως ένα τέτοιο, εκ πρώτης όψεως ανούσιο πρόβλημα έχει τεράστιο βάθος. Για μένα τα μαθηματικά δεν ήταν μόνο «διασκεδάζουμε λύνοντας προβληματάκια», με ενδιέφεραν οι φιλοσοφικές προκλήσεις που έθεταν».

Από εσάς τους επιστήμονες ωστόσο περιμένουμε απαντήσεις. Αυτή τη στιγμή η έρευνά σας επικεντρώνεται στο πεδίο της τεχνητής νοημοσύνης. Θα ζούμε σε έναν διαφορετικό κόσμο σε 15 χρόνια;

«Νομίζω πως ναι και θα ήθελα να σας το αποδείξω με μια αναλογία. Ας κάνουμε ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο πηγαίνοντας 15 χρόνια πριν από το σήμερα, δηλαδή στο 2003. Σκεφθείτε πώς ήταν η ζωή σας τότε. Ο κόσμος του Internet είχε περίπου μία δεκαετία ζωής, η Google έκανε τα πρώτα της βήματα, το MySpace είχε μόλις ιδρυθεί. Δεν υπήρχε ούτε Facebook, ούτε Uber, ούτε Αirbnb, το online dating δεν ήταν τόσο διαδεδομένο, δεν υπήρχαν κρυπτονομίσματα. Σήμερα, 15 χρόνια μετά, το Internet βρίσκεται στην παλάμη μας μέσω του smartphone μας. Η επικοινωνία με τους άλλους ανθρώπους είναι πολύ άμεση και ένα τεράστιο κομμάτι της ανθρώπινης δραστηριότητας έχει μεταφερθεί στο Διαδίκτυο, είτε αυτό έχει να κάνει με τις αγορές προϊόντων, είτε με το πώς καλούμε ένα ταξί, είτε με το πώς κλείνουμε ένα δωμάτιο ξενοδοχείου, είτε ακόμα με το πώς ερωτευόμαστε. Αυτός ο έντονος ρυθμός ανάπτυξης θα συνεχιστεί και τα επόμενα 15 χρόνια δημιουργώντας ακόμα πιο βαθιές τομές, επηρεάζοντας την καθημερινότητά μας. Γιατί οι μηχανές σιγά-σιγά θα αποκτούν όλο και μεγαλύτερη νοημοσύνη, θα παίρνουν δικές τους αποφάσεις και πάνω σε αυτό το ζήτημα τίθενται τελικά πολλά ηθικά ζητήματα».

Οπως;

«Ας πάρουμε το παράδειγμα των αυτοοδηγούμενων αυτοκίνητων. Εστω ότι ένα τέτοιο όχημα συνειδητοποιεί ότι σε λίγα δευτερόλεπτα θα βρεθεί προ ατυχήματος και έχει μόνο δύο επιλογές: να πατήσει μια μητέρα που περνάει τη διάβαση με το παιδί της ή να την αποφύγει και να ρίξει το αυτοκίνητο σε μια κολόνα σκοτώνοντας τους επιβάτες του. Ο αλγόριθμος που οδηγεί το αυτοκίνητο καλείται να πάρει την απόφαση. Με ποια κριτήρια θα τον προγραμματίσουμε να τη λάβει;».

Και ποιος θα δώσει τη λύση σε αυτό, ο φιλόσοφος ή ο επιστήμονας;

«Τέτοιου τύπου κρίσιμες αποφάσεις που θα κληθούν να λαμβάνουν οι αλγόριθμοι του μέλλοντος αγγίζουν βαθιά και πολλές φορές μη επιλύσιμα νομικά και φιλοσοφικά ζητήματα. Πιστεύω λοιπόν ότι όλοι μας θα πρέπει να συμμετέχουμε στη συζήτηση για το πώς θα διαμορφωθεί η εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης στη ζωή μας. Και φυσικά ο επιστήμονας πρέπει να είναι ενεργό μέλος της κουβέντας, για τον απλούστατο λόγο ότι δεν μπορείς να αποκόψεις τη συζήτηση αυτή από την τεχνογνωσία. Γιατί ο επιστήμονας κατευθύνει τις εξελίξεις, γνωρίζει τι είναι εφικτό, μπορεί να ψυχανεμιστεί τις πιθανές αλλαγές που θα επέλθουν και τις προκλήσεις που αυτές θα θέσουν».

Εσείς προσωπικά φοβάστε τις αλλαγές που έρχονται;

«Πάντα υπάρχει φόβος μπροστά σε μια δραματική αλλαγή. Από την άλλη, αντιμετωπίζω αυτό που έρχεται με τόλμη. Δεν έχω αυταπάτες. Οι όποιοι ενδοιασμοί δεν μπορούν να αποκόψουν το ορμητικό ποτάμι της επιστημονικής αλλαγής. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να διαμορφώσουμε την κοίτη του».

Ποια είναι η πιο δραματική αλλαγή που βλέπετε να έρχεται;

«Δεν ξέρω. Οποια πρόβλεψη και αν κάνεις, το μέλλον έρχεται να σε διαψεύσει. Το μόνο σίγουρο είναι ότι εφαρμογές αναγνώρισης φωνής και εικόνας θα μπουν πολύ έντονα στη ζωή μας την επόμενη δεκαετία. Η τεχνολογία ωστόσο δεν έχει προχωρήσει σε τέτοιο επίπεδο αυτή τη στιγμή ώστε να μπορώ να πω ότι άμεσα θα μπορούμε να αλληλεπιδρούμε με ρομπότ που θα έχουν νοητικές ικανότητες παρόμοιες με αυτές των ανθρώπων. Εν πολλοίς η τεχνολογία μας δεν είναι ακόμη ικανή να κατανοεί ή να παράγει νοήματα με περίπλοκη δομή και διάρκεια. Πέραν του να κατανοούν τα περιεχόμενα μιας εικόνας ή μιας φωνητικής κυματοσειράς, οι μηχανές δεν μπορούν να καταλάβουν αυτόματα τι συνέβη σε μια ταινία ή να κατανοήσουν ένα ολόκληρο μυθιστόρημα. Χονδρικά έχουν την ικανότητα ενός ανθρώπινου εγκεφάλου που σκέφτεται για μερικά κλάσματα δευτερολέπτου. Μόνο σε κάποιες, πολύ καλώς ορισμένες, νοητικές εργασίες, όπως το σκάκι και το Go (σ.σ.: ένα επιτραπέζιο παιχνίδι στρατηγικής), οι μηχανές υπερβαίνουν την ικανότητα του ανθρώπου. Οχι όμως και στο πόκερ, για παράδειγμα».

Τι πιστεύετε ότι δεν θα κατορθώσει ποτέ η ανθρωπότητα; Υπάρχουν πράγματα που αποκλείετε;

«Αν κάτι δεν ξεπερνά τους νόμους της φύσης, είναι εν γένει εφικτό. Υπάρχουν προφανώς δυσεπίλυτα επιστημονικά και τεχνολογικά προβλήματα, αλλά τα πιο δυσεπίλυτα προβλήματα ίσως είναι αλλού: στο πώς θα αλλάξει η φύση του ανθρώπου, στο πώς θα τον σταματήσεις από την καταστροφή που ο ίδιος φέρνει στον εαυτό του και στο φυσικό του περιβάλλον».

Πράγματι. Αλλωστε, ενώ η τεχνολογία κάνει προόδους και θα περιμέναμε να κλείνει η ψαλίδα, οι ανισότητες μεγαλώνουν…

«Είναι ξεκάθαρο για εμένα ότι χρειαζόμαστε ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο. Πράγματι, ενώ θα περίμενες η τεχνολογία να μειώνει τις ανισότητες, τα οφέλη της τα καρπώνονται πολλές φορές με δυσανάλογο τρόπο οι προνομιούχοι. Και εδώ τίθεται ένα σημαντικό θέμα. Σε ένα άμεσο μέλλον, καθώς οι μηχανές θα αντικαθιστούν ανθρώπους από τα πόστα τους, για παράδειγμα καθώς τα αυτοοδηγούμενα αυτοκίνητα θα αρχίσουν να κυριαρχούν στις μεταφορές, πολλές θέσεις εργασίας θα χάνονται. Δεν μπορούμε και δεν πρέπει να σταματήσουμε αυτή την εξέλιξη. Κάτι τέτοιο θα ήταν αντιπαραγωγικό αλλά και ανόητο, όπως ήταν το κίνημα των Λουδιτών στην πρώτη Βιομηχανική Επανάσταση που κατέστρεφε μηχανές. Είναι όμως ευθύνη όλων μας οι άνθρωποι που θα βρεθούν χωρίς δουλειά να στηριχθούν, να μετεκπαιδευθούν και να μεταφερθούν σε άλλους παραγωγικούς τομείς. Για αυτό, όπως και για το πώς θα κατανεµηθούν τα οφέλη της προόδου, χρειάζεται όπως είπα ένα νέο κοινωνικό συµβόλαιο».

Είναι καθήκον του επιστήμονα να ερευνά μόνο ή να μοιράζεται τις ανακαλύψεις του με την κοινωνία;

«Εννοείται ότι πρέπει να βρίσκεται σε ανοιχτό διάλογο με την κοινωνία. Είναι απλό: καθώς η τεχνολογία αποκτά έλεγχο σε όλο και περισσότερους τομείς της ζωής μας, αν δεν κατανοούμε πώς λειτουργεί, δεν γνωρίζουμε καν σε τι κόσμο ζούμε. Θα σας δώσω ένα παράδειγμα. Οι εταιρείες Google και Facebook χρησιμοποιούν αλγορίθμους για να οργανώσουν την πληροφορία που μας παρουσιάζουν. Το τι θα δείτε στο Google News ή αντίστοιχα στo News Feed σας δεν αποτελεί τίποτε άλλο παρά τις αυτοματοποιημένες επιλογές ενός αλγορίθμου. Και όμως, εσείς εσφαλμένα μπορεί να πιστεύετε ότι είναι ένα τυχαίο αντιπροσωπευτικό δείγμα από όλα όσα έχουν συμβεί στον κόσμο ή στον κοινωνικό σας περίγυρο αντίστοιχα. Για εμένα είναι ξεκάθαρο λοιπόν ότι θα πρέπει να γίνει πιο διαφανής και να επικοινωνείται η λειτουργία αυτών των αλγορίθµων. Αν δεν γνωρίζω ακριβώς τον κώδικα που τρέχουν για να αποφασίσουν τι θα δω, πώς μπορώ να είμαι πραγματικός μέτοχος της πληροφορίας που μου προσφέρουν;».

Εσείς έχετε Facebook; Σας ανησυχεί η εξάρτησή μας από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;

«Ναι, διατηρώ λογαριασμό, αλλά δεν τον χρησιμοποιώ ιδιαίτερα λόγω έλλειψης χρόνου. Με ανησυχεί στο πλαίσιο που σας ανέλυσα προηγουμένως. Είναι επίσης εξίσου σημαντικό να γνωρίζουμε πώς χρησιμοποιούνται τα δεδομένα μας από αυτές τις πλατφόρμες. Και το γεγονός ότι αυτό δεν είναι απόλυτα διαφανές είναι πολύ ανησυχητικό. Βέβαια, βρισκόμαστε ακόμη στην αρχή».

Η Ελλάδα μπορεί να παίξει το χαρτί της τεχνολογίας;

«Μα νομίζω ότι αυτό είναι το μεγάλο στοίχημα στο οποίο πρέπει να ποντάρουμε, ειδικά στις τεχνολογίες πληροφορικής, όπου δεν χρειάζεται μεγάλο αρχικό κεφάλαιο για καινοτομία. H μόνη σωτηρία για την Ελλάδα είναι να στρέψει το βλέμμα της προς τα έξω, να παράξει τεχνολογία και να την εξάγει. Να αλλάξει η επιχειρηματική νοοτροπία και να στοχεύσει όχι στον έλληνα πελάτη αλλά στον παγκόσμιο. Το κράτος να χρησιμοποιήσει τα όποια χρήματα έχει για επενδύσεις που θα φέρουν ανάπτυξη και όχι ψήφους».

Αυτό που περιγράφετε μήπως είναι απλώς μια θεωρητική συζήτηση;

«Οχι. Νομίζω ότι μπορεί να συμβεί με έναν πολύ πρακτικό τρόπο. Αυτό που λείπει από την Ελλάδα είναι η κρίσιμη μάζα. Τι εννοώ; Αν ψάξουμε να βρούμε δημιουργικούς ανθρώπους στην Ελλάδα, θα τους βρούμε. Και καλούς επιστήμονες και χάκερς και έξυπνους επιχειρηματίες. Πρέπει όμως να υπάρχει μια κρίσιμη μάζα ταλέντου κάπου συγκεντρωμένη. Το ταλέντο που παραμένει στην Ελλάδα πρέπει να το συγκεντρώσουμε κάπου, να του παρέχουμε την κατάλληλη εκπαίδευση, την κατάλληλη υποδομή και την κατάλληλη υποστήριξη ώστε να μπορέσει να παράγει. Προσωπικά είμαι μεγάλος οπαδός της δημιουργίας ενός επιστημονικού και επιχειρηματικού κέντρου γύρω από τις τεχνολογίες πληροφορικής, ενός κέντρου φυσικά ανεξάρτητου από τις διαθέσεις της εκάστοτε κυβέρνησης. Την ίδια στιγμή πρέπει να εκμεταλλευθούμε τους Ελληνες που διαπρέπουν και έχουν τεχνογνωσία και διασυνδέσεις στο εξωτερικό και είναι έτοιμοι να βοηθήσουν τη χώρα».

Εσείς υπό ποιες προϋποθέσεις θα επιστρέφατε στην Ελλάδα;

«Μεγάλη κουβέντα. Αν θεωρούσα ότι ο ρόλος μου στην Ελλάδα θα ήταν πολύ σημαντικός για τη χώρα, και αν δεν θα έπρεπε να κάνω τρομακτικούς συμβιβασμούς για να κάνω τη δουλειά μου, πιθανότατα θα σκεφτόμουν να γυρίσω».

Είχατε δεχθεί από τη Μicrosoft, μετά το πέρας των διδακτορικών σπουδών σας, μια ιδιαίτερα δελεαστική πρόταση να δουλέψετε στην εταιρεία ως μόνιμος ερευνητής. Γιατί την απορρίψατε;

«Αντίβαινε στην πρόταση που δέχθηκα από το ΜΙΤ να γίνω καθηγητής. Μου αρέσει το ακαδημαϊκό περιβάλλον πολύ περισσότερο από το περιβάλλον μιας εταιρείας, το οποίο βρίσκω πιο στεγανό. Μου αρέσει να έχω φοιτητές γύρω μου, μου φαίνεται πολύ πιο δημιουργική η επικοινωνία μαζί τους».

Τον περασμένο Αύγουστο τιμηθήκατε με το Rolf Nevanlinna Prize, ένα από τα σπουδαιότερα βραβεία στον χώρο των μαθηματικών. Πώς νιώσατε;

«Για το δικό μου επιστημονικό πεδίο πρόκειται για κάτι αντίστοιχο του χρυσού στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Οταν ως φοιτητής είχα ακούσει για το βραβείο αυτό και είχα διαβάσει τη λίστα των βραβευθέντων, δεν φανταζόμουν ότι θα μπορούσα ποτέ να βρεθώ ανάμεσά τους. Φέτος, γνώριζα βέβαια ότι ανήκα στην ηλικιακή ομάδα των ανθρώπων που θα μπορούσαν να το κερδίσουν – γιατί το βραβείο απονέμεται σε επιστήμονες κάτω των 40 ετών -, ωστόσο επρόκειτο για μια σκέψη που δεν τολμούσα να κάνω».

Στα 24 σας χρόνια λύσατε τον γρίφο του Νας, αποδεικνύοντας ότι η περίφημη «ισορροπία Νας», το κατ’ εξοχήν εργαλείο πρόβλεψης του αποτελέσματος στρατηγικών συγκρούσεων στα οικονομικά, δεν ισχύει τελικά σε περίπλοκα συστήματα. Πώς νιώσατε όταν συναντήσατε τον Τζον Νας από κοντά; Είστε ουσιαστικά ο άνθρωπος που ανέτρεψε τη θεωρία του.

«Τον συνάντησα το 2008, στο συνέδριο που κάνει κάθε τέσσερα χρόνια η παγκόσμια Ενωση Θεωρίας Παιγνίων, όπου βραβεύθηκε η εργασία επί της υπολογιστικής πολυπλοκότητας της Ισορροπίας Νας που είχα γράψει το 2006 με τον Χρίστο Παπαδημητρίου και τον Πολ Γκόλντμπεργκ. Καθώς άρχιζα την ομιλία μου πάνω στην εργασία μας, προς μεγάλη μου έκπληξη, μπήκε στην αίθουσα ο Τζον Νας. Αυτό που με εντυπωσίασε ήταν το πόσο γνήσιος επιστήμονας ήταν, δεν τον διέκρινε ίχνος εγωισμού. Δεν σκέφθηκε «ποιοι είναι αυτοί που ήρθαν να ανατρέψουν τη θεωρία μου;». Ενδιαφερόταν για τη μαθηματική αλήθεια. Μετά το πέρας της ομιλίας μου με ρωτούσε λεπτομέρειες για το θεώρημά μας. Ηθελε να καταλάβει».

Στην Ελλάδα επί Γιάνη Βαρουφάκη γινόταν πολύς λόγος για τη θεωρία παιγνίων. Μπήκατε στη διαδικασία να εφαρμόσετε τις γνώσεις σας στην ελληνική διαπραγμάτευση;

«Θεωρούσα τη συζήτηση που γινόταν εκείνη την περίοδο ανόητη. Η θεωρία παιγνίων χρησιμοποιούνταν ανέκαθεν στις πολιτικές διαπραγματεύσεις. Δεν είχε αλλάξει κάτι εκείνη τη δεδομένη χρονική στιγμή. Δεδομένης της ισχύος που είχαν οι θεσμοί και εκείνης που είχε η ελληνική κυβέρνηση, ήταν φανερό από την πρώτη στιγμή ότι τα πράγματα που προσπαθούσε να αποκομίσει η ελληνική κυβέρνηση ήταν ανεδαφικά, όπως και αποδείχθηκε».

Στο ΜΙΤ συναναστρέφεστε με τα πιο λαμπρά μυαλά του πλανήτη. Αλήθεια, πόσο μοιάζουν στο πρότυπο του «τρελού επιστήμονα» που βλέπουμε στη σειρά «Big Bang Theory»;

«Πράγματι πρόκειται για ένα ξεχωριστό περιβάλλον. Δεν ισχύει όμως ότι η πλειονότητα των ανθρώπων είναι αυτό που κάποιος θα ονόμαζε «περίεργους». Ξέρετε όμως τι μου αρέσει περισσότερο στο περιβάλλον του ΜΙΤ; Οτι σου παρέχει την ελευθερία να είσαι ο εαυτός σου. Μπορείς να είσαι geek, σπασίκλας, και «φυτό» και να είσαι χαρούμενος. Αλλωστε στο τέλος της ημέρας τι θα πει «φυτό»;».

Οι δικοί σας φίλοι ανήκουν μόνο στον επιστημονικό χώρο;

«Πολλοί φίλοι μου είναι επιστήμονες και μηχανικοί, αλλά έχω πολύ καλούς φίλους και από άλλα πεδία, αρχιτέκτονες, καλλιτέχνες, συγγραφείς. Η κοπέλα μου είναι ιστορικός τέχνης».

Αλήθεια, πώς διασκεδάζετε;

«Πηγαίνω όσο μπορώ περισσότερο στο θέατρο και στον κινηματογράφο. Μου αρέσουν οι συναυλίες. Και διαβάζω, όταν θέλω να ξεκουράσω το μυαλό μου, μυθιστορήματα».

Σε πρόσφατη γιορτή που διοργάνωσαν συνάδελφοί σας στο ΜΙΤ για να σας τιμήσουν για το βραβείο Rolf Nevanlinna φόρεσαν περούκες που αναπαριστούσαν τα μαλλιά σας. Είναι τελικά αυτό το σήμα κατατεθέν σας;

«Τι να σας πω; Ισως είναι το σήμα κατατεθέν όλης της οικογένειας. Και ο αδελφός μου, ο οποίος είναι καθηγητής Ψυχιατρικής στο Χάρβαρντ, περίπου τα ίδια μαλλιά μ’ εμένα έχει. Λίγο πιο κοντά μόνο».

Ωστε και ο αδελφός σας είναι καθηγητής στις ΗΠΑ…

«Ναι. Μάλιστα συνεργαζόμαστε αυτή τη στιγμή χρησιμοποιώντας τη στατιστική και την τεχνητή νοημοσύνη για να κατανοήσουμε ψυχικές ασθένειες».

Θα θέλατε στο μέλλον να αποκτήσετε δική σας οικογένεια;

«Ναι, θα ήθελα να γίνω πατέρας».

Αλήθεια, συνεχίζετε να παίζετε πιάνο;

«Ναι, αλλά τώρα πέρασα και στα έγχορδα. Εχω έναν μπαγλαμά. Τον γρατζουνάω ενίοτε».

Σπουδάσατε στο Μπέρκλεϊ και διδάσκετε στο MIT. Ποια από τα στοιχεία τους θα μεταφέρατε στο ελληνικό πανεπιστήμιο;

«Από πού να αρχίσω; Η τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ελλάδα είναι το θύμα της πολιτικής, των απαράδεκτων συναλλαγών δηλαδή του πολιτικού χώρου με τον πανεπιστημιακό, μέσα από τα στρατιωτάκια που έχουν αναπτυχθεί από τα κόμματα στα πανεπιστήμια και τα οποία διαλύουν τη λειτουργία των ιδρυμάτων. Προφανώς το Πανεπιστήμιο είναι χώρος ελεύθερης συζήτησης, όμως η κομματικοποίηση των φοιτητών φέρνει τελικά το αντίθετο αποτέλεσμα. Υπάρχουν μεγάλα εμπόδια στην έκφραση ελεύθερης γνώμης, προπηλακισμοί, χτισίματα ανθρώπων στα γραφεία τους, πέταγμα μπογιάς, σπασίματα εξοπλισμού, κλοπές και τσαμπουκάδες. Η χυδαία διασύνδεση με την πολιτική που επιφέρει ή επιτρέπει όλα αυτά τα φαινόμενα θα έπρεπε να λείπει. Θα έπρεπε να υπάρχει ουσιαστική αξιολόγηση των καθηγητών, να εξαλειφθεί το θέμα του νεποτισμού και της οικογενειοκρατίας, να μειωθεί ο αριθμός των εισακτέων φοιτητών στο επίπεδο που αντέχουν τα ιδρύματα και η αγορά. Θα έπρεπε ακόμη τα προγράμματα να εκσυγχρονιστούν, δίνοντας στους φοιτητές τη δυνατότητα να παίρνουν γνώση και να κάνουν έρευνα παγκοσμίου επιπέδου. Και το πιο απλό; Θα έπρεπε να νιώθεις ασφάλεια όταν κυκλοφορείς στους χώρους του πανεπιστημίου. Είχαν πρόσφατα γίνει πολύ θετικά βήματα για τη βελτίωση των πανεπιστημίων, αλλά με την ευθύνη πολιτικών, πανεπιστημιακών και φοιτητών γυρίσαμε πάλι πίσω».

Από το Πολυτεχνείο εσείς τι κρατάτε;

«Το Πολυτεχνείο είναι ένα πολυσυλλεκτικό περιβάλλον που συγκεντρώνει ένα εξαιρετικά ταλαντούχο κομμάτι των νέων της Ελλάδας. Με την εισαγωγή μου εκεί είχα την προσδοκία ότι θα κατακτούσα τη γνώση σε βάθος. Και πράγματι έμαθα πολλά πράγματα, αλλά όχι στο βάθος που επιθυμούσα. Ισως το πιο σημαντικό στοιχείο της εμπειρίας μου εκεί ήταν οι συμφοιτητές μου. Είχαμε φτιάξει ένα παρεάκι που είχε μεράκι να ανακαλύψει τη γνώση σε μεγαλύτερο βάθος από αυτό που προσφερόταν στα μαθήματα. Και αυτή ήταν πολύ διαμορφωτική εμπειρία για την πορεία μου. Πολλές φορές στο αμερικανικό πανεπιστήμιο νιώθω ότι ταΐζουμε «καλομασημένη γνώση» στους φοιτητές μας. Καλό είναι το μάθημα να είναι καλοσχεδιασμένο, αλλά είναι εξίσου σημαντικό οι φοιτητές να κάνουν προσωπικό, ενεργό αγώνα να κατακτήσουν τη γνώση».

Πώς είστε ως καθηγητής;

«Μάλλον πρέπει να ρωτήσετε τους φοιτητές µου για αυτό! Οταν διδάσκω επικεντρώνοµαι στις µεγάλες ιδέες, θέλω το µάθηµά µου να αξίζει τον χρόνο που αφιέρωσαν οι φοιτητές. Στην έρευνα προσπαθώ να βοηθήσω τους διδακτορικούς φοιτητές µου να αξιοποιήσουν τη δυναµική τους. Δεν µου αρέσουν τα τετριµµένα «business as usual» επιστηµονικά ερωτήµατα. Θέτω υψηλούς στόχους οι οποίοι αξίζουν τον χρόνο και την προσπάθειά που απαιτούν. Είµαι αρκετά χαλαρός, ωστόσο περιµένω από τους φοιτητές µου να µου πουν κάτι µη τετριµµένο για όσα σκέφτονται. Δεν µου αρέσει η ήσσων προσπάθεια, αλλά δεν είµαι πιεστικός. Δεν περιµένω από κανέναν να είναι πάνω από το γραφείο του 10 ώρες την ηµέρα και να µην έχει προσωπική ζωή». Ολόκληρη η ανάρτηση...

Λατινικών προτελεύτεια

Προέλευση: topontiki.gr

Ίσως η ποίηση να είναι η γλώσσα της γλώσσας. Συνεπώς οι περισσότεροι άνθρωποι είναι ποιητές. Ταξιδέψαμε πολύ, πίσω μας πλέον τα νησιά με τα έργα μας, το στίγμα της κάθε νήσου μπορεί πια και να είναι ένα πλοίο φάντασμα. Στις νήσους αυτές ίσως να κατοικούν ακόμα ξεχασμένοι φίλοι, ίσως να κατοικώ κι εγώ ξεχασμένος από εκείνους που με παράτησαν μεσοπέλαγα.

Έτσι είναι η ζωή, ακόμα κι αν ταξιδεύεις σε σκαρί με κομπιούτερ πρέπει να ξέρεις να το κυβερνάς με τ’ αστέρια – τ’ αστέρια δεν χαλάνε ποτέ. Θυμάμαι, μικρούλης ή μάλλον μισομικρούλης να ρωτάω τον φιλόλογό μου τι νόημα είχε η «ανάγνωση νεοελληνικών κειμένων», τι νόημα είχε να σηκώνεται ο μαθητής και να διαβάζει φωναχτά ένα κείμενο; «Για να ακούς τη γλώσσα, παιδί μου, για να μάθεις να αρθρώνεις σωστά και να την καταλαβαίνεις όταν σου μιλάει εκείνη». Άκουσα τότε γύρω μου το ψιλοχάχανο των μικρών αγροίκων της τάξης μου και καμιά εικοσαριά χρόνια μετά κατάλαβα την ποιητική του φιλολόγου μας. Λατινικά μάθαινα για να δώσω εξετάσεις και μετά τα ξέχασα, πέρασαν πάλι καμιά εικοσαριά χρόνια, ώσπου να αρχίσω να τα ξαναβρίσκω μπροστά μου σχεδόν παντού και κυρίως μέσα μου όχι τόσο ως γνώση όσο ως δομικό στοιχείο της σκέψης και του πολιτισμού – κατά το μέρος που η ταπεινότητά μου μετέχει σ’ αυτά τα δύο.

Δεν υπήρξαν σπουδαία γλώσσα τα Λατινικά, καθώς έλεγε ο Κικέρων, «αν οι θεοί μιλούν κάποια γλώσσα, αυτή θα είναι η ελληνική» δήλωνε ζηλόφθονα προκαλώντας με τη σχολαστική λογική του το γέλιο των θεών στα φαρσί ή στα κινέζικα ή στα εβραϊκά ή σε οποιαδήποτε άλλη γλώσσα έχει μιλήσει η ποίηση.

Η ποίηση των Λατινικών σχετίζεται με ένα από τα ιερά πτολίεθρα του σύγχρονου πολιτισμού, τη χιλιετή Ρώμη, τα νεώτερα δυτικά έθνη που γεννήθηκαν απ’ τη μήτρα της και ζει μέσα σε πλήθος από ομιλούμενες γλώσσες. Θα ήταν αστείο να αναλυθεί αυτό το θέμα, ο Μαρξ θα ξέσπαγε σε ομηρικούς γέλωτες αν μάθαινε ότι κάτι γλίτσες έβγαλαν απ’ την ελληνική εκπαίδευση τα Λατινικά, στερώντας έτσι απ’ τα παιδιά του λαού την κατ’ αρχήν επαφή με την ποιητική μιας υπόθεσης που διαπερνάει τον βίο των ανθρώπων από την αρχαιότητα ώς την Αναγέννηση και από την Αναγέννηση ώς σήμερα.

Ο ανάλογος διαμελισμός της Ιστορίας ως διδακτικής ύλης υποτάσσεται στην ίδια ταξική επιταγή του νεοφιλελευθερισμού, που επιδιώκει την εκβαρβάρωση της εκπαίδευσης και τη διατήρηση των ανθρωπιστικών σπουδών μόνον ως ενός προνομίου των βλαστών της άρχουσας τάξης, ώστε να αποκτούν τα μέλλοντα στελέχη του συστήματος το πλεονέκτημα της ευρύτερης μόρφωσης με τον τρόπο που τα ιερατεία το εξασφάλιζαν διά των ιερογλυφικών τους.

Το alter ego (καταραμένα λατινικά) των εθνομηδενιστών, δηλαδή οι εθνικιστές, κατηγορούν τις γλίτσες που απέκτειναν τα Λατινικά λέγοντας ότι «η κοινωνιολογία μπαίνει στη θέση των Λατινικών για να κάνει τα παιδιά αριστερά». Αθώα του αίματος η κοινωνιολογία, διότι τα Λατινικά κάνουν τα παιδιά πιο αριστερά. Η Κοινωνιολογία είναι κι αυτή παιδί των ανθρωπιστικών σπουδών, τη διαπερνά ο πολιτισμός των λατινικών ή των ελληνικών ή όλων των γλωσσών και αν «εκ παιδείας άρξασθαι», άρξασθαι εκ γλώσσης.

Όταν κόβεις τη ρίζα των λατινικών πεθαίνει το κλαδί της κοινωνιολογίας – γίνεται ακατανόητο για όσους αποκόπτεις απ’ τα κλασικά γράμματα. Κι όμως αυτό το κάνουν εκείνοι που εισηγούνται την ολιστική εκπαίδευση, αυτοί που ομνύουν στη διαδραστικότητα και την αλληλοεπίδραση των επιστημών, των πολιτισμών και των ανθρώπων.

Δεν το κάνουν επειδή είναι ηλίθιοι (όσο κι αν είναι γελοίοι). Το κάνουν επειδή είναι υπηρέτες της εκβαρβάρωσης των μαζών, της αποκοπής των πολλών από τον πολιτισμό (τους), τον εξοστρακισμό τους στην κατηγορία των ανδράποδων ή των «ομιλουσών μηχανών» (όπως εννοούσαν οι Λατίνοι τους δούλους).

Το θέμα δεν είναι μόνον η ήσσων προσπάθεια, ούτε ο κυνισμός των αδιάφορων (τα παιδιά θα μπορούν να παπαγαλίζουν το ίδιο καλά την κοινωνιολογία όσον παπαγάλιζαν τα Λατινικά), το θέμα είναι ευρύτερο. Και βαθιά πολιτικό.

Σε κοινωνίες όπου έννοιες όπως η αυτογνωσία έχουν υποχωρήσει δραματικά μπροστά σε έννοιες όπως ο αυτοπροσδιορισμός, η συνεχής διεύρυνση της αποξένωσης από τα γράμματα είναι εκ των ων ουκ άνευ. Ο αυτοπροσδιορισμός του κάθε μαλάκα προϋποθέτει την αποθέωση του ατομικισμού του, ενώ η αυτογνωσία προϋποθέτει την αλήθεια διά της αποδείξεώς της.

Είναι αλήθεια ότι στο σχολείο, ούτε στη γλώσσα ούτε στην Ιστορία συναντάει κανείς τον Μάρκο Αυρήλιο ή τον Βιργίλιο – αυτούς αν τους συναντήσεις, τους συναντάς έξω απ’ το σχολείο, μετά το σχολείο, στα Πανεπιστήμια ή στη ζωή. Το ξερίζωμα όμως της προαναγγελίας αυτής της συνάντησης εξ απαλών ονύχων ήδη από τα σχολικά πράγματα, μόνον εχθροί του λαού, βλάκες και βαλτοί μπορούν να επιδιώκουν.

Σε μια χολιγουντιανή ταινία επιστημονικής φαντασίας «Ο κόκκινος πλανήτης», ένας φιλοσοφημένος επιστήμονας μονολογεί την ώρα του υψηλού κινδύνου ότι «αν χαθούμε, θα χαθούν οι άνθρωποι, θα χαθούν οι Έλληνες». Δεν χρειάζεται να διερμηνεύσω τι εννοεί. Το διερμηνεύουν α παιδιά, που σε άλλες χώρες διαδηλώνουν υπέρ του γεροξεκούτη Κικέρωνα και του μυστήριου Πυθαγόρα. Εμείς εδώ, στη βαρβαρική μας τύφλωση… Ολόκληρη η ανάρτηση...

Εγώ υπάρχω

Κάτω απ’ την κυανή αιχμαλωσία του ουρανού
είμαι ο ταμίας της τύχης μου.
Φίλος του νερού άνωθεν
κι ο ουρανός
συνάλλαγμα της ταπεινώσεως.

Από τα «Ποιήματα» του Νίκου Καρούζου, εκδ. Ίκαρος Ολόκληρη η ανάρτηση...

Και κρεματόριο η κομματοκρατία

Προέλευση: www.yannaras.gr

Α​​πό τις δεκάδες τα καρβουνιασμένα κορμιά του φρικωδέστερου, του πιο εφιαλτικού θανάτου, κάποια βρέθηκαν αγκαλιασμένα. Στο Μάτι της Αττικής, στις 23 Ιουλίου του 2018. Οταν η κόλαση σε αγγίζει κατάσαρκα, δεν σου μένει άμυνα καμιά, μόνο ένα σφιχταγκάλιασμα. Είναι ο άρρητος αντίλογος στην αλογία του άδικου, μαρτυρικού θανάτου. Πότε και πώς γίνεται «κραταιά ως θάνατος η αγάπη», θα μένει πάντοτε αίνιγμα – «άδηλον παντί, πλην ή τω θεώ».

Εμείς «οι ζώντες, οι περιλειπόμενοι», θα επιβιώσουμε, όσο είναι γραφτό για τον καθένα μας, με ανεξίτηλη στις ψυχές μας την εικόνα του καρβουνιασμένου σφιχταγκαλιάσματος. Δηλαδή, με την ανίατη οργή και τον τρόμο, για τη μοίρα που μας έλαχε, να ζούμε, όχι σε κοινωνία ανθρώπων, αλλά σε αγέλη θηριωδίας και ασυνειδησίας.

Είναι περίτρομος ο βίος, όταν ζεις σε ένα δήθεν «κράτος», όπου όλες οι προϋποθέσεις και των εφιαλτικότερων απειλών παραμένουν άμεσες πιθανότητες, ενώ οι φυσικοί αυτουργοί της εκάστοτε κόλασης επιζούν ατιμώρητοι και ηγεμονεύοντες.

Ο καθένας μας (με εξαίρεση τους δοσίλογους συμπαίκτες των φυσικών αυτουργών) μπορεί να λογαριάσει τα μεγέθη πολιτικής διαφθοράς, κομματικού παρακράτους, ασύδοτης ψηφοθηρίας, που κραυγάζουν πίσω από τον εφιαλτικό θάνατο των συνανθρώπων μας στο Μάτι: Πόσοι υπάλληλοι της πολεοδομίας, επί πόσα χρόνια, χρηματίζονταν χυδαία και ατιμώρητα, για να συντελεστεί το οικιστικό εκεί αλαλούμ, πόσοι βουλευτές κάλυψαν εγκληματικές αυθαιρεσίες, πόσοι υπουργοί προστάτευσαν φονιάδες εργολάβους, πόσοι «λαδωμένοι» επιθεωρητές-ελεγκτές των εγκληματιών-υπαλλήλων κουκούλωσαν τη φρενίτιδα της παρανομίας.

Το Μάτι ήταν κατά 80% δασική περιοχή, προστατευόμενη, ο γενικός πολεοδομικός σχεδιασμός απέκλειε την οικοδόμησή του. Οικοδομήθηκε αυθαίρετα, ο χρηματισμός των πολιτικά υπεύθυνων ακύρωνε νόμους και διατάγματα. Αντί για δρόμους, οι εργολάβοι αυτοσχεδίαζαν στενάδια που οδηγούσαν κυριολεκτικά στον γκρεμό. Η χρηματολαγνεία των «δημόσιων λειτουργών» και η ψηφοθηρία των πολιτευόμενων μετέτρεψαν τελικά τον παραθαλάσσιο πευκώνα σε κλίβανο απανθράκωσης πανικόβλητων ανθρώπων.

Μια τέτοιου μεγέθους και τέτοιας φρίκης συμφορά, που προκύπτει από κακουργίες αδίστακτων παλιανθρώπων της πολιτικής και κρατικής εξουσίας, δεν ξορκίζεται με τριήμερο εθνικό πένθος, μεγαλόστομες πομφόλυγες και πολυδιαφημιζόμενα «μέτρα ανακούφισης των πληγέντων» – είναι εμπαιγμός. Σε μια ζωντανή κοινωνία μια τέτοια συμφορά, με τέτοια αίτια, γεννάει επανάσταση: Πεντακόσιες χιλιάδες Ελληνες, καρφωμένους στην πλατεία Συντάγματος, να απαιτούν υπηρεσιακή κυβέρνηση για αλλαγές καίριες στο πολίτευμα.

Δεν είμαστε πια μια ζωντανή κοινωνία, μια παρωδία κράτους είμαστε, μια παντομίμα, ένα «δήθεν» – δεν καταφέρνουμε ούτε καν τη στοιχειώδη κοινωνία αναγκών. Το «κράτος» λειτουργεί με τη λογική ποδοσφαιρικής ομάδας: Πλουτίζουν ακόρεστα και αδιάντροπα οι «παίκτες» και οι «παράγοντες» – ο λαός παθιάζεται και αφιονίζεται με το θέαμα.

Είναι εξωφρενικά παράλογο, ίλιγγος του απίστευτου, του τερατώδους: Να απειλείται ολόκληρος οικισμός από ανεξέλεγκτη πύρινη κόλαση και να μην υπάρχει ίχνος αστυνομικής παρουσίας – ένα περιπολικό, ένας ένστολος που να συντονίσει στοιχειωδώς την απομάκρυνση των κατοίκων, ένα στέλεχος της τοπικής αυτοδιοίκησης να δείξει ποιος δρόμος πάει στη θάλασσα και ποιος στον γκρεμό, ένας παπάς να σημάνει με την καμπάνα τον κίνδυνο.

Γεννάει μόνιμο και ανίατο τρόμο στον πολίτη, όχι το ενδεχόμενο μιας ακόμα, ενδεχόμενης θεομηνίας, ανεξέλεγκτης. Τρόμο τού γεννάει ο ανίατος, πανταχού παρών πρωτογονισμός, σε κάθε πτυχή της συλλογικής μας συνύπαρξης. Πριν από όλα, η φρίκη που μετασκευάζεται σε κερδοσκοπική ειδησεολαγνεία – κραυγαλέος και αδιάντροπος στόχος των «καναλιών», όχι η πληροφόρηση του πολίτη, αλλά η εμπορία των εντυπώσεων, να κερδίσουν ποσοστά τηλεθέασης, δηλαδή διαφημιστικό χρήμα, πουλώντας φρίκη και αποτροπιασμό. Αν γινόταν να αποτελέσει, έστω παρενθετική εξαίρεση η διοίκηση της ΕΣΗΕΑ: να βγει να καταγγείλει τον κατεξευτελισμό του δημοσιογραφικού υπουργήματος από τα εμπορικά κανάλια και την αηδιαστική χαμέρπεια των κυβερνητικών δημοσιογράφων.

Γεννάει ναυτία και σιχαμάρα η πληθωρική έκρηξη ενδιαφέροντος της κυβέρνησης για τα θύματα της κρατικής ανυπαρξίας και διαφθοράς στο Μάτι. Πώς βρέθηκαν αμέσως τόσοι πακτωλοί εκατομμυρίων, για να μπουκωθεί με ξιπασιές η λαϊκή οργή, μαζί με πλημμυρίδα από ρουσφέτια: διορισμούς, απαλλαγές, χαριστικές διατάξεις. Θα μείνει στην Ιστορία μνημείο ανθρώπινου ξεπεσμού και ευτέλειας, η εικόνα του ανεκδιήγητου Τζανακόπουλου, τη δεύτερη κιόλας μέρα του εφιάλτη: Να εξαγγέλλει φτηνιάρικους μπουναμάδες για όσους είδαν κατάματα τον χάρο στο Μάτι, μόνο επειδή τους έλαχε να ζουν στο Ελλαδιστάν.

Στις εκλογές, όποτε γίνουν, είναι οφειλή στην ανθρωπιά και αξιοπρέπειά μας, να μαυρίσουμε οι πολίτες με αποτροπιασμό τους χθεσινούς και σημερινούς υπαίτιους της φρίκης του θανάτου στο Μάτι. Ολόκληρη η ανάρτηση...

Stop Forrest stop!

Στο αριστουργηματικό Forrest Gump υπάρχει μια πολύ όμορφη στιγμή όταν ο ομώνυμος ήρωας έχοντας ξεκινήσει ένα ασταμάτητο τρέξιμο διάρκειας πάνω από τρία χρόνια από το Greenbow της Alabama την 1η Οκτωβρίου του 1979, ξαφνικά, στη μέση του πουθενά, σε μια έρημη κοιλάδα της Utah, σταματά! Το πλήθος που συνεπαρμένο από την ιδιαιτερότητα της νέας μόδας (τζόκινγκ) που έχει εισάγει τον ακολουθεί παντού, μένει πίσω αποσβολωμένο, περιμένοντας μια σημαντική ανακοίνωση. Ο ήρωας όμως απλά σταματά. Κοιτά το όμορφο τοπίο και αποφασίζει πια πως εδώ, στη μέση του πουθενά, έφτασε η ώρα να γυρίσει στη βάση του. Όχι πια άλλο τρέξιμο.

Πώς θυμήθηκα αυτή τη σκηνή; Έτυχε πρόσφατα στη διάρκεια ενός περιπάτου στην εξοχή να βρεθώ έξαφνα μπροστά σε ένα πραγματικά πανέμορφο θέαμα. Απόγευμα, ηλιοβασίλεμα, θάλασσα, ηρεμία, ολάνοιχτος ορίζοντας, θαυμάσια χρώματα, φύση. Καθηλώθηκα. Κυριολεκτικά. Δεν μπορούσα να περπατήσω. Το τοπίο με είχε νικήσει. Η ομορφιά του τοπίου μού είχε επιβληθεί. Έμεινα κάμποση ώρα εκεί μόνο θαυμάζοντας. Μόνο ευτυχής που ήμουν στο σωστό μέρος τη σωστή ώρα. Γιατί όπως όλα τα ωραία που κρατάνε λίγο, σε λίγο όλα θα έσβηναν στην κολυμβήθρα ενός άλλου, νέου έναστρου τοπίου. Θυμήθηκα πόσες φορές έτυχε να νιώσω αυτό το συναίσθημα, είτε με ανθρώπους είτε με όμορφα μέρη. Όταν κάθε μέρα, κάθε μήνα, κάθε χρόνο τρέχεις για πολύ καιρό, ξεχνάς να νιώσεις την ευλογία των δώρων που σε περιτριγυρίζουν.

Η σοφία τότε ποια είναι; Νομίζω, είναι κάτι πολύ απλό. Μια παύση, σαν αυτή του Τομ Χανκς στην ταινία. Ένα ως εδώ. Χόρτασα, δεν έχει άλλο να δω, δεν χρειάζεται να τρέχω συνέχεια για να δω αυτά που αξίζει να δω. Ο Θεός έχει φτιάξει ένα ολόκληρο σύμπαν για να μας θυμίζει πόσο όμορφα και απλά είναι όλα. Τι σπουδαίο κι ανεκτίμητο δώρο είναι απλά να ζεις και να χαίρεσαι αυτόν τον κόσμο. Το πιο εντυπωσιακό είναι πως δεν σου ζητείται τίποτα. Ούτε να κυνηγάς, ούτε να τρέχεις, ούτε να πιέζεσαι να προλάβεις. Ο αγχωτικός τρόπος ζωής, ιδίως στις μεγαλουπόλεις, είναι αυτό ακριβώς το διαρκές τρέξιμο. Μόνο που ο Forrest Gump σε τρία χρόνια, 2 μήνες, 14 ημέρες και 16 ώρες κάνοντας 15.248 μίλια πλούτισε με πάμπολλες εικόνες. Εμείς, οι περισσότεροι μάλλον, τρέχουμε μια ζωή κάνοντας σύντομους κύκλους γύρω από τον εαυτό μας, για καθημερινούς μικρούς προορισμούς που ονομάσαμε ρουτίνα.

Όπως νόμιζαν κι οι ακόλουθοι του Forrest Gump πιστέψαμε πως υπάρχει ή έστω πρέπει να υπάρχει ένα νόημα, ένας ουσιαστικός σκοπός να τρέχουμε συνέχεια καθημερινά. Να κυνηγάμε καριέρες, λεφτά, εμπειρίες που δεν μας αλλάζουν, φήμη, τα καλά λόγια των άλλων, πλούτο, οι προορισμοί είναι αμέτρητοι. Ο καθένας ακολουθεί έναν ή πολλούς έχοντας ξεχάσει το βαθύ νόημα που έχει η περιπέτεια του καθενός μας. Θέλει θάρρος να σταματήσεις. Συνειδητοποίηση όπως ο ήρωας, πως κάθε ταξίδι δεν τελειώνει πάντα στον αρχικό προορισμό. Ό,τι έχουμε κι ό,τι είμαστε το κουβαλάμε εντός μας, δεν έχει νόημα να περιφέρουμε την μοναξιά μας από δω κι από κει, εάν το ταξίδι που ζούμε μας αφήνει ίδιους. Δεν είναι άσκοπο, είναι ανοησία.

Θυμούμενος πόσες φορές μια ανόθευτη ομορφιά έτυχε να παγώσει το χρόνο μου γύρισα σε πρόσωπα, σε παιδικά χαμόγελα, σε δάκρυα, σε μέρη απρόσιτα για τους πολλούς και αιωνίως ξένα για τους ξένους. Ό,τι είναι όμορφο κι ό,τι αξίζει στη ζωή σε κερδίζει, ευτυχώς, με αυτό που είναι. Σε βρίσκει, δεν ζητά να το δημιουργήσεις εσύ. Το δύσκολο είναι απλά να το χαρείς. Να ξέρεις και να αντέχεις να το χαρείς. Όπως τα θαύματα του Αλχημιστή που βρίσκονται δίπλα μας κι εμείς καθημερινά τρέχουμε μακριά τους επειδή δεν πιστεύουμε, μέσα στην εκλογικευμένη μιζέρια μας, να τα πιστέψουμε. Ο Θεός τα έφτιαξε ένα προς ένα για μας. Και με αμέτρητους τρόπους μας τα χαρίζει. Απλά να σταματήσουμε το μάταιο τρέξιμο και να χαρούμε το θαύμα, μικρό ή μεγάλο.

Ο Forrest, σταματά, γυρνά πίσω και με την άγια παιδικότητά του ανακοινώνει πως έχει κουραστεί πολύ κι είναι ώρα να επιστρέψει πίσω στο σπίτι του. Όταν κάποιος από την ομάδα που τον ακολουθεί ρωτά κι εμείς τι θα κάνουμε τώρα, δεν απαντά, μόνο συνεχίζει να πορεύεται για εκεί που είναι το σπίτι του. Τη στιγμή που κι εμείς θα νιώσουμε κουρασμένοι θα πάρουμε τη μεγάλη απόφαση να γυρίσουμε, στο δικό μας σπίτι, όποιο κι αν είναι αυτό, δίχως να δώσουμε λόγο σε κανέναν. Απλά θα σταματήσουμε να τρέχουμε. Μιας στιγμής χωρητικότητα που κλονίζει αιώνες καθώς έλεγε ο μέγας Ελύτης. Μια στιγμή που όπως κάθε τέρμα είναι μια νέα αρχή. Όμορφη στιγμή. Πανέμορφη. Ολόκληρη η ανάρτηση...

Άλλο Ένα Καλοκαίρι

Για σκέψου να μην πρόφταινα
κι αυτό το καλοκαίρι
να δω το φως ξανά εκτυφλωτικό
να νιώσω την αφή του ήλιου στο κορμί μου
να οσμιστώ δροσερές και χαλασμένες μυρωδιές
να γευτώ γλυκόξινες και πιπεράτες γεύσεις
ν’ ακούω τα τζιτζίκια ως τα κατάβαθα της νύχτας
να καταλαβαίνω τούς δικούς μου που αγαπώ
να μην αδημονώ μ’ αυτούς που με στηρίζουν
να σκέφτομαι κι εκείνους που θέλησα να ξεχάσω
να βρίσκω φίλους που έρχονται από μακριά
ν’ αφήνω κι άλλες ζωές να μπαίνουν στη δική μου
να κολυμπάω σε θάλασσες ζεστές
ν’ αντικρίζω φρέσκα σώματα γυμνά
ν’ αναπολήσω έρωτες, να ονειρευτώ καινούργιους
ν’ αντιληφθώ τα πράγματα που αλλάζουν.
Έτσι καθώς τα πρόφτασα αυτό το καλοκαίρι
λέω να ελπίζω για προσεχή Χριστούγεννα
για κάποια επόμενη Πρωτοχρονιά
– άσε να δούμε και για παραπέρα.

Από τα Ποιήματα του Τίτου Πατρίκιου, εκδόσεις Κέδρος Ολόκληρη η ανάρτηση...

Το έθνος μου είναι πολύ μικρό δια να διαπράξει τόσον μεγάλη ατιμίαν…

Προέλευση: dimitriskazakis.blogspot.com

Αυτό απάντησε ο Ελευθέριος Βενιζέλος στον Γερμανό πρέσβη όταν το 1915 του ζήτησε η Ελλάδα να διαρρήξει τη συνθήκη με την Σερβία. Η Γερμανία του Κάιζερ εκείνη την εποχή είχε ταχθεί υπέρ της «αυτονομίας της Μακεδονίας». Και ο Βενιζέλος ήξερε πολύ καλά ότι αν η Ελλάδα προδώσει τη Σερβία θα χάσει ότι είχε κερδίσει στους Βαλκανικούς πολέμους.

Οι αντίπαλοί του και κυρίως οι οπαδοί της ξενοκίνητης και ξενόδουλης μοναρχίας, ήταν έξαλλοι που ο τότε Έλληνας πρωθυπουργός έδινε προτεραιότητα στις σχέσεις με τη Σερβία έναντι των αιτημάτων μιας κραταιάς αυτοκρατορίας. Πού ακούστηκε η Ελλάδα να προτάσσει τις σχέσεις της με ένα έθνος που προορίζεται να γίνει τροφή για τα κανόνια των μεγάλων αυτοκρατοριών της εποχής. Πού ακούστηκε η Ελλάδα να ασκεί δική της διεθνή πολιτική χωρίς να έχει προσαρτηθεί στο άρμα των Μεγάλων Δυνάμεων.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ήξερε ότι ο μόνος τρόπος για να περιφρουρήσει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας στην Ήπειρο, την Μακεδονία και τη Θράκη ήταν πρώτα και κύρια μέσα από την τήρηση των συμμαχικών της υποχρεώσεων έναντι της Σερβίας. Κι αυτό σήμαινε ότι έπρεπε να υπερασπιστεί τα κυριαρχικά δικαιώματα της Σερβίας σε όλα τα εδάφη που διεκδικούσαν οι κεντρικές αυτοκρατορίες (Αυστρία και Γερμανία). Συμπεριλαμβανομένων και της περιοχής του Κοσόβου, των Σκοπίων, αλλά και της περιοχής της παλιάς Οθωμανικής Μακεδονίας, που η Συνθήκη του Βουκουρεστίου 1913 είχε κατοχυρώσει υπό την κυριαρχία της Σερβίας.

Στην ελληνική Βουλή της εποχής, απατώντας ο Ελευθέριος Βενιζέλος σ’ όσους διαρρήγνυαν τα ιμάτιά τους ότι η πολιτική του υπέρ της Σερβίας εκθέτει την Ελλάδα στις Μεγάλες Δυνάμεις, έλεγε ότι «…εάν μεγάλα και ισχυρά Κράτη δύνανται και να παραβλέπουν κατά τας περιστάσεις τας εκ των συνθηκών υποχρεώσεις, ο κίνδυνος δι’ αυτά εντεύθεν είναι μικρός. Υπάρχει ισχύς μεγάλη, η οποία ίσως αναπληροί την ηθικήν δύναμιν, αλλά δια Κράτη μικρά, όπως η Ελλάς,… η αθέτησις συμμαχικών υποχρεώσεων θ’ απετέλει δια το Κράτος ατίμωσιν, της οποίας η Ελλάς ως εξ όλης της Ιστορίας της δεν ήτο αξία, ατίμωσιν δε η οποία θα καθίστα το Κράτος τούτο ανίκανον του λοιπού να εκτελέση την ιστορικήν του σταδιοδρομίαν.» (Βίβλος του Ελευθερίου Βενιζέλου, τομ. 6ος, Αθήναι, 1979, σ. 107).

Και συνέχιζε: «Εάν είμεθα, Κύριοι, ικανώς ισχυροί, ώστε αυτοτελώς να χαράσσωμεν πολιτικήν προς κατάπραξιν των εθνικών μας αξιώσεων, θα εδεχόμην να συζητήσω σοβαρώς προς εκείνον, ο οποίος θα μοι έλεγεν ότι η ισχύς είναι υπεράνω του δικαίου και το συμφέρον υπεράνω των υποχρεώσεων. Αλλ’ όταν το Κράτος τούτο είναι μικρόν, συμβαίνει ώστε η τήρησις των ηθικών επιταγών να συμβιβάζεται τελείως προς τα υλικά συμφέροντα, προς τα συμφέροντα τα πολιτικά του Κράτους και να είναι αδιάσπαστος απ’ εκείνων.» (Ό.π.)

Σήμερα, ακόμη και ο κ. Κουτσούμπας εκ Περισσού θεωρεί ότι η Ελλάδα είναι ιμπεριαλιστική χώρα κι επομένως ζητήματα όπως η εθνική κυριαρχία, ανεξαρτησία και αυτοδιάθεση είναι χωρίς αντικείμενο. Σήμερα είναι αδιανόητο να μιλά κανείς για δίκαιο και υποχρεώσεις της χώρας μας που προκύπτουν από συνθήκες. Προέχει το συμφέρον των ισχυρών με τον πιο απόλυτο και ολοκληρωτικό τρόπο.

Αν ακολουθούσε η ελληνική ιθύνουσα τάξη την εποχή εκείνη την πολιτική Βενιζέλου, δηλαδή την πιστή τήρηση της συνθήκης Ελλάδας-Σερβίας, ίσως η Ελλάδα να απέφευγε τον εθνικό διχασμό. Ίσως η Ελλάδα να απέφευγε την κατάληψη της Θεσσαλονίκης από την Αντάντ με τη δικαιολογία της Γερμανοβουλγαρικής απειλής.

Όμως η ελληνική ολιγαρχία είχε ταχθεί με τον βασιλιά Κωνσταντίνο, προσβλέποντας σε μια γρήγορη νίκη των κεντρικών αυτοκρατοριών. Είχε επενδύσει στα υπερκέρδη της Deutsche Bank, η οποία επιδίωκε διακαώς την «αυτονομία της Μακεδονίας» προς όφελος της Μεγάλης Βουλγαρίας.

Από τον Φεβρουάριο του 1915 ο Κωνσταντίνος καταλύει ουσιαστικά το ισχύον Σύνταγμα του 1911 με απανωτά πραξικοπήματα εναντίον της εκλεγμένης κυβέρνησης του Ελευθέριου Βενιζέλου. Ο λόγος είναι απλός. Ο Έλληνας πρωθυπουργός μιλούσε «ανευλαβώς» δια την μεγάλη σύμμαχον και κραταιάν Γερμανία, εκθέτοντας την Ελλάδα σε αντίποινα των Μεγάλων. Ο Βενιζέλος έπεφτε διότι δεν συνεμορφώθη προς τας έξωθεν υποδείξεις!

Ο Κωνσταντίνος διακήρυξε την «ουδετερότητα» για την Ελλάδα, αποκηρύσσοντας τις υποχρεώσεις της έναντι της Σερβίας. Η Βουλγαρία και οι βλέψεις της μετατράπηκαν εν μία νυκτί από «προαιώνιοι εχθροί της φυλής» σε προσφιλές κράτος για την ελληνική ολιγαρχία.

Οι Γερμανοί και Βούλγαροι επίσημοι άρχισαν να κατακλύζουν το Παλάτι και οι αυλικοί υπουργοί με ρεβεράντζες, δεξιώσεις και παράτες άρχισαν να καλλιεργούν το κλίμα «συμφιλίωσης». Ο τότε Βούλγαρος μοναρχικός πρωθυπουργός και πράκτορας των Γερμανικών συμφερόντων Ραντοσλάβοφ, έγινε ο προσφιλέστερος από τους πολιτικούς των Βαλκανίων.

Ο σλαβομακεδόνικος πληθυσμός της ελληνικής Μακεδονίας αναγνωριζόταν από το Παλάτι ως βουλγαρικός και οι διεκδικήσεις της Βουλγαρίας ως αντικείμενο διαβούλευσης. Η Συνθήκη του Βουκουρεστίου, μετά την ατιμία της μοναρχικής Ελλάδας προς την Σερβία, είχε πλέον μείνει κενό γράμμα. Όλα ξανά στο τραπέζι. Κάτι που βόλευε τόσο τις κεντρικές αυτοκρατορίες, όσο και τους αγγλογάλλους της Αντάντ.

Οι αργυρώνητες ελληνικές εφημερίδες εκθείαζαν την «ουδετερότητα» του Κωνσταντίνου. Ποτέ ξανά πόλεμος για την Ελλάδα και τον ελληνικό λαό. Η ατιμία και η προδοσία ως μέσο ειρήνευσης και συμφιλίωσης.

Κι όταν οι Γερμανοβούλγαροι απαίτησαν την είσοδο των στρατευμάτων τους στη Μακεδονία, οι αυλικές κυβερνήσεις και το Παλάτι απάντησαν: βεβαίως, περάστε! Δηλαδή τι θέλετε; Να πάμε σε πόλεμο;

Κι έτσι με εντολή του Παλατιού στις 13 Μαΐου 1916 το οχυρό Ρούπελ παραδόθηκε αμαχητί για να εισέλθουν ανενόχλητα τα στρατεύματα της Γερμανίας και της Βουλγαρίας στη Μακεδονία.

Από κακή όμως συνεννόηση η διαταγή του επιτελείου για την παράδοση του οχυρού δεν έφτασε στην ώρα της κι η ελληνική φρουρά αντιστάθηκε. Το Βερολίνο και η Σόφια δυσαρεστήθηκαν από το επεισόδιο γιατί η ελληνική πλευρά αθετούσε τις συμφωνίες. Αθετούσε τη συμφιλίωση με τη Βουλγαρία.

Αμέσως ο διορισμένος αυλικός πρωθυπουργός Σκουλούδης ζήτησε τηλεγραφικώς και ταπεινά συγνώμη:

«Μόλις επληροφορήθην χθες το επισόδειον, έδωκα αυτοστιγμεί λεπτομερείς οδηγίας εις τα στρατεύματά μας να υποχωρήσουν και να παραδώσουν τα ζητούμενα μέρη. Παρακαλώ εκ των προτέρων τον κύριον Ραδοσλάυωφ να δεχθή να με συγχωρήση δια το επισόδειον. Δεν υπήρξε κακή πρόθεσις, αλλ’ απλών παρεξήγησις.» (Βλ. Γ. Λαμπρινού, Η Μοναρχία στην Ελλάδα, ΠΛΕ, 1965, σ. 98.)

Μην μου πείτε ότι δεν σας θυμίζει Τσίπρα και Χερ Χαρούπογλου, κατά κόσμο Κ. Κοτζιά; Και βέβαια όλα αυτά στο όνομα της ειρήνης, της συμφιλίωσης και της «ουδετερότητας».

Τι διαφορετικό γίνεται σήμερα με την υπογραφή της δήθεν συμφωνίας με τα Σκόπια; Η ίδια λογική «επίλυσης» των διαφορών. Η ίδια πολιτική συμφιλίωσης, που θα οδηγήσει αναγκαστικά στον εθνικό ακρωτηριασμό της Ελλάδας και των Βαλκανίων.

Η πολιτική του Κωνσταντίνου τώρα δικαιώνεται. Για πρώτη φορά μετά την προδοσία του βασιλιά αναγνωρίζεται ξανά η «αυτονομία της Μακεδονίας» και μάλιστα με τη μορφή κυρίαρχου κράτους. Ποδοπατώντας τις υποχρεώσεις της Ελλάδας που απορρέουν από τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου το 1913. Ποδοπατώντας δηλαδή την υποχρέωση της Ελλάδας να αναγνωρίζει τα Σκόπια ως περιοχή αδιαφιλονίκητης εθνικής κυριαρχίας της Σερβίας. Κανενός άλλου.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ρωτούσε ρητορικά τους αντιπάλους του στη συνεδρίαση της Βουλής της 22ας Σεπτεμβρίου 1915: «δύναται, κύριοι, ν’ αμφισβητηθή ουδ’ επί στιγμήν ότι η στερεά, η ασφαλής βάσις της εξωτερικής, της Εθνικής ημών πολιτικής έπρεπε και πρέπει να είναι η διατήρησις αντί πάσης θυσίας της ισορροπίας, της ισοδυναμίας, ας είπω την λέξιν, της κατασταθείσης δια της συνθήκης του Βουκουρεστίου;»

Οι βασιλόφρονες της εποχής εκείνης απαντούσαν στον Βενιζέλο, ότι ναι, μπορεί να υπάρξει διαφορετική βάσις της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδας: η προσκόλληση στα συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων. Όσο πιο προσκολλημένη είναι η Ελλάδα στα συμφέροντα των ισχυρών ξένων, όσο βλέπει τα δικά της συμφέροντα ταυτισμένα με τους επικυρίαρχους της Ευρώπης, τόσο καλύτερα για τη χώρα.

Η λογική αυτή - που σήμερα κυριαρχεί σε δεξιά και αριστερά - οδήγησε στον εθνικό διχασμό και τελικά στην εθνική τραγωδία του ελληνισμού της Εγγύς Ανατολής.

Από τότε έγιναν πολλές προσπάθειες να αναθεωρηθούν τα σύνορα στα Βαλκάνια από τις Μεγάλες Δυνάμεις. Έγιναν πολλές προσπάθειες να χαλαρώσει, να αλλοιωθεί, ή να ακυρωθεί η Συνθήκη του Βουκουρεστίου.

Όμως, όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις υπερασπίστηκαν – λιγότερο ή περισσότερο – τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου ως θεμέλιο λίθο της σταθερότητας και της ασφάλειας στα Βαλκάνια. Αναγνωρίζοντας ότι τυχόν ακύρωση της συγκεκριμένης συνθήκης δεν θα οδηγήσει απλά τα Βαλκάνια σε ολοκαύτωμα, αλλά και την Ελλάδα σε εθνικό ακρωτηριασμό.

Ο θεμέλιος λίθος της Βαλκανικής εξωτερικής πολιτικής από την εποχή του Βενιζέλου αναθεωρήθηκε εκ βάθρων με την αναγνώριση του κράτους των Σκοπίων από την κυβέρνηση Μητσοτάκη. Από τότε ξεκινά η αναθεώρηση των συνόρων όχι μόνο της Γιουγκοσλαβίας, αλλά και της Ελλάδας με τις «γκρίζες ζώνες» και την ονοματοδοσία των Σκοπίων.

Η υπογραφή στις Πρέσπες φιλοδοξεί να γίνει η χαριστική βολή στη Συνθήκη του Βουκουρεστίου για να ξεκινήσει ένας νέος γύρος εθνικών ακρωτηριασμών. Με επίκεντρο αυτή τη φορά την Ελλάδα.

Η Μακεδονία, η Θράκη, ακόμη και η Ήπειρος βγαίνουν στο σφυρί. Είδατε τι δήλωσε ο Χερ Χαρούπογλου της κυβέρνησης Τσίπρα; Ελπίζει να κλείσει τη συμφωνία με την Αλβανία πριν φύγει για διακοπές! Πάντα κατά τις εντολές του Φον Τζίφρεν.

Μόνο που σήμερα οι καρικατούρες αυτές του καλού ελληνικού κινηματογράφου μιας άλλης εποχής, έχουν πάρει σάρκα κι οστά για να κυβερνήσουν την Ελλάδα με τους ίδιους όρους που την κυβέρνησε κι ο προδότης βασιλιάς το 1915. Μόνο που σήμερα το όχημα για την αναδιάταξη των συνόρων προς το συμφέρον των αποικιοκρατών δεν είναι η Μεγάλη Βουλγαρία, όπως την εποχή του εθνικού διχασμού, αλλά η Μεγάλη Αλβανία υπό την ομπρέλα του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ολόκληρη η ανάρτηση...

Αμαρτία

Ἁμαρτία σημαῖνει: Νῦν χωρίς τό ἀεί.

Από το"Πελεκάνοι ερημικοί"του Στέλιου Ράμφου, εκδόσεις Αρμός Ολόκληρη η ανάρτηση...

Δεν παίζεις μόνο εσύ. Υπάρχουν κι άλλοι!

Το πρώτο ερέθισμα ήταν η πρόσφατη εμφάνιση του συγγραφέα, Νίκου Σιδέρη, στην εκπομπή της κρατικής τηλεόρασης: στα Άκρα. Ο λόγος του πυκνός, πλήρης νοημάτων και με άφθονη δόση χιούμορ. Οι αναφορές που έκανε στο συγκεκριμένο βιβλίο με κέντρισαν. Το προηγούμενο βιβλίο του Σιδέρη που είχα διαβάσει (Τα παιδιά δεν θέλουν ψυχολόγο. Γονείς θέλουν) μού είχε αφήσει μια ωραία αναγνωστική αίσθηση αλλά όχι κάτι που να ξεπερνά τα όρια του γνωστικά αξιομνημόνευτου. Η ανάγνωση του νέου βιβλίου ανακατένειμε ευχάριστα εντυπώσεις και κρίσεις.

Το βιβλίο είναι εξαιρετικά καλογραμμένο. Μικρά κεφάλαια με περιεχόμενο ευσύνοπτο αλλά μεστό ουσιωδών μηνυμάτων. Ο λόγος καθημερινός με πολλές εύστοχες αναφορές από περιστατικά της ψυχαναλυτικής καθημερινότητας του συγγραφέα και βέβαια με την απαραίτητη χιουμοριστική διάθεση που πυκνώνει όλο το έργο.

Η βασική αναφορά του Νίκου Σιδέρη είναι ο έντεχνος τρόπος αντιμετώπισης του ναρκισσισμού και η δημιουργία αντιναρκίσσων. Η καθημερινή προσπάθεια του καθενός μας να απεμπλακεί από τον εγωκεντρισμό του δημιουργώντας υγιείς και ισορροπημένες ανθρώπινες σχέσεις με τους γύρω του. Το μυστικό, η οδός που εξασφαλίζει αυτό το αποτέλεσμα είναι η συνειδητοποίηση και η εφαρμογή, στο μέτρο του δυνατού, του τίτλου του βιβλίου: Δεν παίζεις μόνο εσύ. Υπάρχουν κι άλλοι! Πολύ ενδιαφέρον χαρακτηριστικό του βιβλίου είναι οι πρακτικές προτάσεις με συγκεκριμένες κάθε φορά κατευθύνσεις προς την εξυπηρέτηση αυτής ακριβώς της απαλλαγής από την εγωτική κακοπάθεια των ανθρωπίνων σχέσεων.

Σε τούτη τη δύσκολη διαδρομή ο συγγραφέας μοιράζεται δικές του γνώσεις, συμπεράσματα και κατακτημένες αλήθειες που διυλίζονται από την επιστημονική ορθοκρισία και την εγκυρότητα των ανθρώπινων εμπειριών. Σε πολλά σημεία του βιβλίου χρειάστηκε να καθυστερήσω την ανάγνωση επιχειρώντας συγκρίσεις με δεδομένα άλλων αναγνώσεων διαφόρων γνωστικών χώρων. Το αποτέλεσμα ήταν σε κάθε περίπτωση ενθαρρυντικό. Νέα αντίληψη, νέα γνώση, νέα ερωτήματα, νέες οδοί, ανανεωτικά συναισθήματα, ελπιδοφόρες πράξεις.

Για όποιον ακόμη νομίζει πως ένας ολόκληρος κόσμος περιφέρεται γύρω από τον δικό του άξονα ένας τίτλος σαν πρώτο ερέθισμα αρκεί για το πρώτο καίριο ρήγμα. Δεν παίζεις μόνο εσύ. Υπάρχουν κι άλλοι!

Το Δεν παίζεις μόνο εσύ. Υπάρχουν κι άλλοι! του Νίκου Σιδέρη, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Μεταίχμιο Ολόκληρη η ανάρτηση...

Σήμερα το σχολείο είναι άχρηστο

Πηγή: www.lifo.gr

Όσα δεν έχει ξαναπεί ο Γιώργος Μπαμπινιώτης σε μια σπάνια και περιεκτική συνέντευξη.

Ο καθηγητής Γλωσσολογίας που έχει συνδέσει το όνομά του με την εξέλιξη της νέας ελληνικής γλώσσας μιλά στη LiFO για τη ζωή του, την ακαδημαϊκή του πορεία, την έρευνα και την καθημερινότητα.

Γεννήθηκα το 1939 στην πλατεία Κουμουνδούρου, το πιο σκληρό κέντρο της Αθήνας ανάμεσα στο Μεταξουργείο, το Θησείο και του Ψυρρή. Μια αξιοπρεπής και μικροαστική συνοικία στην οποία ζούσαν νοικοκυραίοι και εργαζόμενοι. Μια μετεμφυλιακή κοινωνία όπου όλοι προσπαθούσαμε για το καλύτερο.

Ανήκω σε μια γενιά η οποία ωρίμασε γρήγορα. Και μπορεί να έχασε πολλά, αλλά κέρδισε σε αγωνιστικότητα, απέκτησε μια αίσθηση ορίων πολύ σημαντική για τον άνθρωπο και μεγάλωσε μ' έναν δημιουργικό ρεαλισμό. Είχαμε αίσθηση της πραγματικότητας προκειμένου να επιτύχουμε την υπέρβαση και να αναζητήσουμε το καλύτερο.

• Ο πατέρας μου ήταν οικογενειακός γιατρός και η μητέρα μου μια θαυμάσια οικοδέσποινα. Γυναίκα που είχε την έννοια της φροντίδας του σπιτιού, των παιδιών, της σύσφιξης των σχέσεων, της ομαδικότητας και του κεφιού στο οικογενειακό κυριακάτικο τραπέζι. Από τους γονείς μου πήρα το ήθος, την προσφορά και τη φιλική διάθεση προς τους ανθρώπους. Ο γιατρός της εποχής εκείνης δεν έβγαζε χρήματα, όπως είναι η επικρατούσα αντίληψη στις μέρες μας. Και δεν θυμάμαι ως οικογένεια να είχαμε μια ευμάρεια.
• Ανακαλώ στη μνήμη μου από τα παιδικά χρόνια την έννοια της γειτονιάς, της παρέας, του παιχνιδιού και της εγγύτητας. Ήμουν ζωηρό και δραστήριο παιδί σε μια εποχή σχετικής αγριότητας. Κουβαλώ εικόνες όπως του γυμνασιάρχη Κίτσιου, ο οποίος άνηκε στον χώρο της ακροδεξιάς κι είχε φρουρούς με περίστροφα που τον ακολουθούσαν. Έχω δει ανθρώπους να πεθαίνουν στον δρόμο από την πείνα. Να περπατάς και να περνάς δίπλα από πρησμένα πτώματα. Αξεπέραστα βιώματα. Καταστάσεις που δημιουργούν μια άλλη αίσθηση για τη θέση σου στον κόσμο και σε συμφιλίωναν με την έννοια του θανάτου.
• Θυμάμαι πολύ έντονα ένα βράδυ την περίοδο της Κατοχής, κατά τις 2 μετά τα μεσάνυχτα, όταν μας χτύπησαν την πόρτα, όπως συνέβαινε συχνά λόγω του επαγγέλματος του πατέρα μου, και αντ' αυτού μπούκαραν μέσα ένας Γερμανός κι ένας Έλληνας διερμηνέας, υποτίθεται επειδή το φως δεν ήταν σβησμένο. Αισθάνθηκα έναν φόβο ότι θα σκότωναν τον πατέρα μου. Η μητέρα μου είχε τρομοκρατηθεί. Τελικά, ήταν μια στημένη κατάσταση, ένας εκβιασμός προκειμένου να πάρουν κάποια εναπομείναντα κοσμήματα της μητέρας μου.
• Μια άλλη φορά ήταν, όταν, ο πατέρας μου, έχοντας πουλήσει ένα σπίτι που είχαμε στον Βοτανικό, ήρθε στο σπίτι με δύο τενεκέδες λάδι. Τους είχαμε σκεπασμένους, γιατί, αν σε έβλεπαν με λάδι, σε σκότωναν. Άλλες εποχές.
• Ευτύχησα να έχω δασκάλους που δεν κοιτούσαν το ρολόι για το πότε θα φύγουν, όπως συμβαίνει σήμερα, αλλά κάθονταν πέραν του ωραρίου τους για να μιλήσουμε για ποίηση ή λογοτεχνία. Ήταν δάσκαλοι και όχι διδάσκοντες. Ανέπτυσσες μια βιωματική σχέση μαθητείας και προσφοράς της γνώσης. Στην εποχή μας έχουμε πολλούς διδάσκοντες κι ελάχιστους δασκάλους. Ζούμε στην περίοδο της ήσσονος προσπάθειας. Τότε διεκδικούσες, δεν τα έβρισκες όλα έτοιμα, όπως σήμερα. Ατσαλωθήκαμε εξαιτίας της ανάγκης.
• Στο Γυμνάσιο εξέδωσα τη μαθητική εφημερίδα με τίτλο «Μαθητικό Σάλπισμα». Δεν ήθελα να γίνω δημοσιογράφος αλλά επιδίωκα να μοιράζω πληροφορίες, γνώμες και ειδήσεις. Σε ηλικία 15 ετών ανακάλυψα την επιθυμία μου για στενή επαφή με τη γλώσσα. Διάβαζα τα πάντα από νεοελληνική λογοτεχνία και ποίηση: Καζαντζάκη, Θεοτοκά, Βενέζη, Ελύτη και Σεφέρη, Παλαμά, Καρυωτάκη, Καβάφη ή Σολωμό. Άκουγα ραδιόφωνο το οποίο ήταν πρότυπο εκφοράς λόγου και πηγή μουσικής ευαισθησίας.
• Το Κατηχητικό στην εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου, όσο αδιανόητο και αν ακούγεται σήμερα, σφράγισε ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της ζωής μου, με σπουδαίο κατηχητή τον Αναστάσιο Γιαννουλάτο, σημερινό Αρχιεπίσκοπο Αλβανίας. Εκεί συζητούσαμε όλα τα θέματα. Ναι μεν χριστοκεντρικά, αλλά με βασικό άξονα τον διάλογο. Έφευγες προβληματισμένος και σκεπτόμενος.
• Ένας άνθρωπος βρίσκει τον δρόμο του στη ζωή από τα ερεθίσματα που λαμβάνει από την κοινωνία ή το σχολείο. Κυρίως όμως λόγω της προσωπικής προσπάθειας και της αυτομόρφωσης, της αυτοκαλλιέργειας. Από το ενδιαφέρον που επιδεικνύεις για ανάγνωση εφημερίδων, για να ακούσεις ραδιόφωνο, να διαβάσεις βιβλία ή να πας θέατρο και κινηματογράφο.
• Την περίοδο που ένας Άγγλος αρχιτέκτονας, ο Μάικλ Βέντρις, είχε ανακοινώσει ότι μπόρεσε να αποκρυπτογραφήσει μιαν άγνωστη μέχρι τότε γραφή, την κρητομυκηναϊκή γραμμική γραφή τύπου Β, είχα έναν καθηγητή που ήθελε να ξεκινήσει ένα σεμινάριο για τη Γραμμική Β. Κάπως έτσι συναντήθηκα με τη γλωσσολογία. Αργότερα, συνέχισα τις σπουδές μου σε Ελλάδα και εξωτερικό, ενώ σε λιγότερο από δέκα χρόνια είχα γίνει καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Αργότερα, πρύτανης, πρόεδρος της Φιλεκπαιδευτικής Εταιρείας Αρσακείων-Τοσιτσείων Σχολείων, υπουργός Παιδείας και συγγραφέας εννέα λεξικών, τα οποία έγιναν σημείο αναφοράς.
• Η γλώσσα δεν είναι υπόθεση εργαστηρίου αλλά μας αφορά όλους. «Θάλασσα, πού να τα πω τα ελληνικά της πίκρας. Με δέντρα κεφαλαία πού να τα γράψω. Οι σοφοί να ξέρουν ν' αποκρυπτογραφήσουν» έχει γράψει ο Ελύτης. Την περίοδο της κρίσης είναι πικρές οι αλήθειες της γλώσσας μας. Πάσχουμε από κρίση ποιότητας της γλώσσας, ως προς τα ελληνικά που γράφουμε και μιλούμε. Κρίση ποιότητας της εκπαίδευσης. Στα σχολεία μας παρατηρείται μια στασιμότητα, μια δειλία και συχνά οι αποφάσεις λαμβάνονται από απαίδευτους. Και δεν εννοώ ανθρώπους που δεν εκπληρώνουν τα τυπικά προσόντα αλλά ακαλλιέργητους σε σχέση με τον πολιτισμό, τις αξίες και τις αρχές της εκπαίδευσης. Και τέλος, πάσχουμε από κρίση της γενικότερης παιδείας διότι έχουμε γίνει δέσμιοι και εξαρτημένοι από το Διαδίκτυο, την τηλεόραση και το κινητό τηλέφωνο.
• Με τις συντομογραφίες ή τα greeklish έχουμε οδηγηθεί σ' έναν κατατεμαχισμένο λόγο. Πασχίζουμε για συντομία και βιασύνη λες κι έχουμε εχθρό τον χρόνο, ειδικά σε μια λειτουργία όπως η επικοινωνία που αφορά συνάντηση ανθρώπου με άνθρωπο. Κι εμείς όλο αυτό το ευτελίζουμε σ' έναν συγκεκομμένο τύπο λόγου που αγγίζει την κατάχρηση της ανθρώπινης επικοινωνίας. Ο βασικός κίνδυνος είναι η αποξένωση από την «εικόνα» της λέξης. Μια έλλειψη πληροφοριών που παρέχει η φωτογραφία της λέξης με τη σημασία και την προέλευσή της, αλλά και την οικογένεια στην οποία ανήκει.
• Τρέχουμε συνεχώς και βιαζόμαστε για πράγματα για τα οποία δεν χρειάζεται ταχύτητα αλλά άνεση, περισυλλογή και διάθεση χρόνου. Όταν πρόκειται για πνευματικά θέματα, για επικοινωνία και συγγραφή η βιασύνη γίνεται συνώνυμο της κακής ποιότητας. Το τρέξιμο υπονομεύει την ποιότητα. Άλλο βιάζομαι να πάω στη δουλειά μου κι άλλο βιάζομαι να μιλήσω ή να διαβάσω κάτι γρήγορα. Χάνεις το βάθος και λαμβάνεις απλώς μια χοντρική πληροφορία, πιθανόν εσφαλμένη.
• Έχουμε απομακρυνθεί από το αξιακό μας σύστημα κι έχουν κλονιστεί βασικές σημασίες που θα έπρεπε να περνούν μέσα από την εκπαίδευση. Δεν μορφώνουμε υπεύθυνους, σκεπτόμενους, καλλιεργημένους κι ευαίσθητους πολίτες. Φορτώσαμε το σχολείο με όγκους αμάσητων κι αχώνευτων πληροφοριών, οι οποίοι ποτέ δεν γίνονται χρήσιμοι κι αξιοποιήσιμοι για βαθύτερη γνώση. Υπηρετούν τη στρέβλωση της ελληνικής εκπαίδευσης, η οποία αποτυπώνεται πλήρως με την εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.
• Η ελληνική οικογένεια έχει την αντίληψη ότι αν το παιδί μπει στο πανεπιστήμιο πετυχαίνει την απόλυτη καταξίωση. Πρόκειται για ένα χονδροειδέστατο λάθος. Μια παρεξηγημένη έννοια της παιδείας και αποπροσανατολισμένης εκπαίδευσης. Η εισαγωγή στην τριτοβάθμια εκπαίδευση έχει ακυρώσει την παιδευτική λειτουργία του λυκείου, το οποίο σου παρέχει τη γενική μόρφωση. Στην καλύτερη ηλικία των 15 με 18 ετών έχουμε βάλει τα παιδιά στο λούκι της εισαγωγής στην ανώτατη εκπαίδευση. Μόνο το φροντιστήριο έχει αξία γι' αυτούς, οδηγώντας στην αχρήστευση του σχολείου και στην υποβάθμιση των δασκάλων. Και τι επιτυγχάνουμε τελικά; Να φεύγουν τα παιδιά από τα σχολεία χωρίς να θυμούνται απολύτως τίποτα.
• Απουσιάζει η ζώνη πολιτισμού από την εκπαίδευση. Οι μαθητές θα έπρεπε να έρχονται σε επαφή από μικρή ηλικία με τον κινηματογράφο, τα εικαστικά, τη λογοτεχνία και τη μουσική. Θα έπρεπε να προετοιμάζουμε από το σχολείο τους αυριανούς θεατές, ακροατές και αναγνώστες. Ακόμη κι ο αθλητισμός πάσχει στα ελληνικά σχολεία. Πρέπει να αλλάξει ο τρόπος διδασκαλίας, ο οποίος είναι άμεσα συνδεδεμένος με τη σκέψη μας. Αντί να μαθαίνουμε ότι οι λέξεις αποτελούν τρόπο έκφρασης των συλλογισμών μας, έχουμε περάσει σε έναν ξηρό φορμαλισμό και σε μια τυποκρατία. Υπάρχει μια διάχυτη παρεξήγηση ως προς την ουσία των πραγμάτων, της γνώσης, της παιδείας και της εκπαίδευσης που σχετίζεται με την ποιότητα της ύπαρξής μας και της σχέσης μας με τον κόσμο. Η σκέψη μας είναι ο δρόμος προς τον κόσμο. Ο κόσμος μας υπάρχει μέσα από τη νόησή μας και η νόηση εκφράζεται μέσα από τη γλώσσα.
• Απεναντίας, στο πανεπιστήμιο έφταναν κουρασμένα παιδιά που αν δεν τα ενέπνεες με τη διδασκαλία σου, είχαν μια μόνιμη απογοήτευση κι εγκατάλειψη. Γι' αυτό και δεν ήθελα ποτέ να κάνω ένα ξηρό μάθημα και τα αμφιθέατρα στο μάθημά μου ήταν πάντα γεμάτα από φοιτητές.
• Η μεγάλη εμπειρία μου στον χώρο της εκπαίδευσης μου έδειξε ότι βολευτήκαμε στα εύκολα. Δεν έχουμε αφυπνίσει τους ανθρώπους ώστε να τους κατευθύνουμε στον αξιακό κώδικα της παιδείας και της εκπαίδευσης. Δεν είναι εργαλειακή και χρησιμοθηρική η χρήση της γλώσσας. Είναι η ταυτότητά μας κι ο πολιτισμός μας. Τα πάντα μπορούν να αλλάξουν. Το ζήτημα είναι να είμαστε έτοιμοι και πρόθυμοι ώστε να δεχτούμε μια αλλαγή όχι ως πολιτικό σύνθημα αλλά ως ανθρωπιστική επιδίωξη ανόδου του ανθρώπου. Αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί αν έμπαιναν στην πολιτική νέοι άνθρωποι, συνειδητοποιημένοι και εμπνευσμένοι. Είναι λίγοι, αλλά ευτυχώς υπάρχουν. Βέβαια, οι σκεπτόμενοι άνθρωποι κι αυτοί που κάτι έχουν να προτείνουν είναι πολλές φορές ενοχλητικά πρόσωπα. Ή επιλέγουν και οι ίδιοι να μην «καούν».
• Με θλίβει η σημερινή εικόνα των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων. Στη δική μου περίοδο πρυτανείας είχα τη χαρά να αντιμετωπίζονται πολλά θέματα με τον διάλογο ‒όχι με ξύλο‒, με αποτέλεσμα να αποφεύγονται όλα όσα συμβαίνουν σήμερα. Επίσης, λύναμε προβλήματα, όπως, για παράδειγμα, το χτίσιμο της Εστίας στου Ζωγράφου. Αλλά, για να μην κάνουμε τους ήρωες, δεν είχαμε την οικονομική κρίση, η οποία χειροτέρεψε τα πάντα. Έχω συναδέλφους πανεπιστημιακούς που μου λένε ότι κουβαλούν χαρτιά τουαλέτας από το σπίτι τους. Ανήκουστα πράγματα.
• Πρέπει να υπάρξει φύλαξη των πανεπιστημίων και να μπαίνεις σε αυτά με τη φοιτητική σου ταυτότητα. Να υπάρχει ένας έλεγχος του ασύλου από τον Πρύτανη. Κάποτε είχε νόημα το άσυλο ως διαφύλαξη της διακίνησης των ιδεών. Τώρα έχουμε ξυλοδαρμούς, ναρκωτικά, εγκληματικότητα και πολλές ομάδες εξωπανεπιστημιακών. Το χειρότερο όμως είναι ότι δεν ανανεώνονται τα πανεπιστήμια επειδή δεν υπάρχουν νέες θέσεις.
• Διετέλεσα, για μικρό διάστημα, εξωκοινοβουλευτικός υπουργός Παιδείας σε μια υπερκομματική κυβέρνηση εθνικής ευθύνης. Πίστευα ότι θα μπορούσαμε να προχωρήσουμε ορισμένα καίρια θέματα της παιδείας, τα οποία θα μπορούσαν να συνεχιστούν και μετά, με την εκλογή της επόμενης κυβέρνησης, κάτι το οποίο δεν συνέβη, αφού συνάντησα την αναβολή με κυρίαρχη άποψη: «Ας τα κάνει η επόμενη κυβέρνηση». Συγκρούστηκα πολύ έντονα. Η κ. Διαμαντοπούλου, προκειμένου να εφαρμόσουν τα ανώτατα ιδρύματα τον νόμο, τα τιμωρούσε με το να μην τους δίνει χρήματα. Τότε απείλησα με παραίτηση, σε μια εύθραυστη περίοδο για τη χώρα, που η παραίτηση ήταν αρκετή για να πέσει ακόμα και η κυβέρνηση. Δέχτηκα επιθέσεις από τα μέσα ενημέρωσης, από γνωστούς και φίλους, ότι υπονόμευσα τον νόμο, αφού η κ. Διαμαντοπούλου ήταν «οργανωμένη», εν αντιθέσει με εμένα, έναν εξωκοινοβουλευτικό υπουργό. Ευτυχώς, κατάλαβαν όλοι ότι είχαν άδικο και επενέβη, βρίσκοντας λύση, ο κ. Παπαδήμος.
• Οι νέοι σήμερα διακρίνονται από ένα φάσμα συμπεριφοράς. Σε ένα μέρος των νέων κυριαρχεί η ματαίωση και η παραίτηση, κάτι που τους οδηγεί στη φυγή. Εγκατάλειψη της πατρίδας για μια καλύτερη λύση ζωής. Θεμιτό. Ένα άλλο κομμάτι νέων επιλέγουν να μείνουν εδώ, εξίσου ικανοί με εκείνους που φεύγουν. Αγωνίζονται με αισιοδοξία και ρομαντισμό, αναπτύσσουν μια δραστηριότητα, δένονται με τον χώρο και πιστεύουν ότι μπορούν να αλλάξουν τα πράγματα. Όμως η οικονομική κρίση έχει αλλάξει τη δομή της κοινωνίας. Νέοι που κάποτε αποκτούσαν μια ανεξαρτησία πλέον έχουν επιστρέψει στην εξάρτηση.
• Ως χώρα έχουμε εξέχουσες ατομικότητες και περιορισμένη ομαδικότητα. Θα έλεγα συλλογικότητα, αλλά είναι μια λέξη που τελευταία υποφέρει πολύ. Το μειονέκτημά μας είναι ότι μας λείπουν η συνύπαρξη και η συνεργασιμότητα. Μας αρέσει να λειτουργούμε περισσότερο ως μονάδες, ως άτομα.
• Αγαπώ την Αθήνα και τις γειτονιές της. Κάποτε μια βόλτα στη Φωκίωνος Νέγρη, στο Θησείο, στο Κουκάκι και στην Πλάκα ήταν ικανή να σου φτιάξει τη μέρα, να σου δώσει ψυχική ανάταση. Αυτές είναι περιοχές που τις έχω ζήσει στις καλύτερες στιγμές τους. Βέβαια, έχω ζήσει και στα Εξάρχεια, όταν ήταν μια αγαπημένη συνοικία, με καλλιτεχνικό προφίλ και νεοκλασικά σπίτια. Σήμερα πολλά έχουν αλλάξει. Φοβάσαι να περπατήσεις ή αναγκάζεσαι να παρκάρεις σε διπλανή περιοχή.
• Με εκνευρίζει πάρα πολύ η γραφορύπανση. Δεν είναι δυνατόν να βρίσκεσαι σε οποιονδήποτε δρόμο ή στενό της πόλης, σε οποιοδήποτε μαγαζί ή χώρο και να βλέπεις όλη αυτή την αντιαισθητική γραφή και τη χυδαιολογία. Δεν μιλώ προφανώς για τα γκράφιτι που γίνονται από ανθρώπους οι οποίοι είναι καλλιτέχνες. Με ενοχλεί αισθητικά η χυδαιότητα και η αδιαφορία. Ίσως έχει έρθει η στιγμή να βρούμε λίγο τον δρόμο μας. Δεν μπορούμε να σερνόμαστε εσαεί.
• Ο μεγαλύτερός μου φόβος αφορά τον κορεσμό στη διεκδίκηση της πολιτικής εξουσίας. Βλέπω μια αβεβαιότητα κι αισθάνομαι μια ανασφάλεια γιατί δεν διαβλέπω στον ορίζοντα άμεσες λύσεις. Κυριαρχεί μια μαυρίλα που μου προκαλεί φόβο.
• Η ευτυχία είναι θέμα αυτοπροσδιορισμού. Αν οι προσδοκίες σου από τον εαυτό σου, από τους άλλους ή τη ζωή επαληθεύονται σ' έναν μεγάλο βαθμό, τότε μπορείς να μιλάς για ευτυχία. Δεν μπορείς να έχεις ευτυχία, εάν περάσεις από τη δίνη του καταναλωτισμού, της αρχομανίας και της άμετρης φιλοδοξίας.
• Ως χριστιανός, πιστεύω στον Θεό και τη μεταθανάτια ζωή. Ο θάνατος δεν με τρομάζει καθόλου κι έχω συμφιλιωθεί από πολύ νωρίς με το περιεχόμενό του. Έχω βιώσει την αγάπη, αυτήν τη διάχυτη αίσθηση με τους ανθρώπους. Αλλά και τον έρωτα. Με τη γυναίκα μου είμαστε πάνω από πενήντα χρόνια παντρεμένοι. Έχουμε μια σχέση συμπληρωματικότητας και αλληλοκατανόησης. Πολλά από όσα πέτυχα οφείλονται στη στήριξη της συζύγου μου. Και μερικές φορές αναρωτιέμαι: σήμερα, πόσο εύκολα διαλύουν οι άνθρωποι τις σχέσεις τους;
• Η αγάπη κι ο έρωτας είναι δύο διαστάσεις της ύπαρξης του ανθρώπου που αν δεν τις ζήσεις και τις δύο, θα έχεις χάσει, από τον έρωτα, το πιο δυνατό συναίσθημα της ζωής σου. Κι από την άλλη, αν δεν βιώσεις την ηρεμία και την ευλογία της αγάπης για όλα όσα υπάρχουν γύρω σου, τότε δεν μπορείς να έχεις μια κανονική ύπαρξη. Δεν θα έχεις ζήσει. Η αγάπη είναι προϋπόθεση ζωής.
• Η πιο σημαντική συμβουλή που δίνω σε όλους είναι πως για ό,τι κάνουν πρέπει να διακατέχονται από ένα δημιουργικό πάθος. Τι είναι το πάθος; Η βασιλεία του θετικού συναισθήματος. Όλα όσα σε γεμίζουν ψυχικά και σε κάνουν ευτυχισμένο. Ένα μεγάλο λάθος μου ήταν η κακή εκτίμηση μερικών ανθρώπων, τους οποίους εμπιστεύτηκα και στήριξα και εκ των υστέρων αντιλήφθηκα ότι δεν έπρεπε.
• Η ζωή με έχει διδάξει τα πάντα. Αν ξεχώριζα κάποιο, θα έλεγα πως όσο ωριμάζεις αποκτάς μια ανεκτικότητα απέναντι στους άλλους, μια σχέση κατανόησης κι αγάπης ακόμη και για εκείνους που πράττουν κάτι που σε ενοχλεί. Μην ξεκινάς, λοιπόν, να επιρρίπτεις στον άλλον κακή πρόθεση, διότι θα είσαι δυστυχισμένος με τους πάντες και τα πάντα. Χωρίς θετικές προσδοκίες, δεν μπορείς να δημιουργήσεις.

Ολόκληρη η ανάρτηση...