Εθνική τραγωδία

Η πραγματική εθνική μας τραγωδία έγκειται στο γεγονός ότι τίποτε και ποτέ δεν ολοκληρώθηκε στη χώρα μας... Δεν ολοκληρώθηκε η Επανάσταση του 21 ούτε το μακρυγιαννικό όραμα για δημοκρατία. Δεν ολοκληρώθηκε η επανάσταση στο Γουδί ούτε η εκκαθάριση των εθνικιστικών-αντιδραστικών στοιχείων που ξεκίνησε με την τιμωρία των υπευθύνων της μικρασιατικής καταστροφής. Δεν ολοκληρώθηκαν οι μεταρρυθμίσεις του Βενιζέλου. Δεν ολοκληρώθηκε η Εθνική μας Αντίσταση, αντίθετα, κατασυκοφαντήθηκε και σχεδόν ξεριζώθηκε. Δεν ολοκληρώθηκαν οι δημοκρατικοί αγώνες της δεκαετίας του '60, αντίθετα, ήρθε η χούντα, για ν« μας πάει ακόμη πιο πίσω. Δεν ολοκληρώθηκε η αντίσταση των δημοκρατικών δυνάμεων κατά της χούντας, αλλά πνίγηκε μέσα στην αγωνία, στον εθνικισμό, στο ρατσισμό, στο λαϊκισμό και στην υποκουλτούρα. Δεν ολοκληρώθηκε προηγουμένως η πολιτιστική επανάσταση της δεκαετίας του '60, που, αφού κακοποιήθηκε από το σκοταδισμό της εφτάχρονης δικτατορίας ,αντιμετωπίζεται ακόμη έως σήμερα σαν εχθρός από τη θριαμβεύουσα υποκουλτούρα...

Βλέπουμε λοιπόν ότι κάθε σημαντική ιστορική προσπάθεια για να πάμε σταματά απότομα, βίαια, για να ακολουθήσει μια μακρά περίοδος σκοταδισμού και αντιδραστικότητας σε όλους τους τομείς.

Αυτή η ανώμαλη εθνική πορεία είχε ως αποτέλεσμα αυτή τη σχιζοφρενική εικόνα που δείχνουμε προς τα έξω. Δηλαδή σημαντικά έως μεγάλα ιστορικά και πνευματικά επιτεύγματα που αντιστοιχούν στις βραχύχρονες περιόδους ακμής απ’ τη μια πλευρά και καταστάσεις έσχατης παρακμής, έλλειψη ήθους και περίσσευμα υποκουλτούρας από την άλλη.

Ύστερα από αυτή την ανάλυση, νομίζω ότι μπορούμε να τοποθετηθούμε σωστά απέναντι στα reality shows και να τα δούμε κυρίως σαν μια τρανταχτή απόδειξη της πραγματικής εικόνας του λαού μας σήμερα.

Για όσους πιστεύουν πως η εικόνα που παρουσιάζουν αυτές οι εκπομπές ανταποκρίνεται σε μια μειοψηφία του λαού μας, είναι φανερό πως έχουν δίκιο να τα καταγγέλλουν.

Αντίθετα για εκείνους —όπως κι εγώ— που θεωρούν ότι οι εκπομπές αυτές αντανακλούν πιστά το αληθινό βάθος του ελληνικού λαού σήμερα, αποτελούν μια τρανταχτή απόδειξη για το που βρίσκεται ο λαός μας, σε ποια βάθη, σε ποια σκοτάδια, σε ποια κατάντια, που βοηθά να συναγάγει κανείς τα σωστά συμπεράσματα.

Αν κάποιος επιχειρούσε σήμερα, καθώς άλλοτε, να εργαστεί πάνω στο μοντέλο που ονομάσαμε «Τέχνη μαζών», θα βρισκόταν σε δύσκολη θέση. Τι σημαίνει στο βάθος κάτι τέτοιο; Ότι ο πνευματικός δημιουργός επιλέγει ως ισότιμο συνομιλητή του το πλήθος, που στη συνέχεια ασπάζεται το καλλιτεχνικό έργο σαν δικό του. Όμως για ένα λαό που το μέσο επίπεδό του είναι αυτό που μας δείχνουν τα reality shows και οι υπόλοιπες δημοφιλείς εκπομπές στα κανάλια καθώς και οι διάφορες προτιμήσεις του ελληνικού κοινού (κέντρα διασκεδάσεως, δίσκοι, έντυπα κτλ.), είναι αδιανόητο να προτείνεις έργα που να έχουν ακόμη και το ελάχιστο στοχαστικό, έντεχνο και γενικά ποιοτικό περιεχόμενο. Κι απ’ αυτή και μόνο την άποψη η σύγκριση με το δημοτικό, λ.χ., τραγούδι. μάς δείχνει ότι οι Έλληνες της εποχής της Τουρκοκρατίας είχαν δεκάδες φορές υψηλότερο επίπεδο από άποψη ψυχικής και πνευματικής έκφρασης απ' ό,τι ο σημερινός μέσος 'Έλληνας.

Και γι' αυτόν ακριβώς το λόγο, επειδή το γενικό επίπεδο είναι το χαμηλότερο απ' όσα έχουμε φτάσει έως σήμερα, παρατηρούμε τα φαινόμενα ενός άκρατου εθνικισμού με ρατσιστικές και σοβινιστικές εξάρσεις, φαινόμενα που στο παρελθόν τα συναντούσαμε σε μικρές ομάδες, σε περιθωριακές μειοψηφίες και πιο χαρακτηριστικό— σε πολιτικές εισαγόμενες, που εξυπηρετούσαν τις γνωστές ξένες δυνάμεις που εφάρμοζαν και εφαρμόζουν στην περιοχή, αλλά στο εσωτερικό του λαού μας, την τακτική του διαίρει και βασίλευε.

Ακόμη περισσότερο ανησυχητικό είναι για μένα το γεγονός ότι παραδοσιακά χαρακτηριστικά του ελληνικού ήθους, όπως η ευγένεια, η σεμνότητα, ο αλληλοσεβασμός, η φιλοξενία, ακόμη και η ντροπή (η δυσκολία να ξεγυμνώνομαι-πραγματικά και ψυχικά μπροστά στους άλλους), όλα αυτά και πιθανώς και άλλα βασικά γνωρίσματα της φυλής μας βρίσκονται σε ύφεση, με αποτέλεσμα να μην μπορούμε να αναγνωρίσουμε πια τον εαυτό μας. Στο κάτω κάτω τι είναι η «ελληνικότητα» πέραν της κοινής καταγωγής και της κοινής γλώσσας; αφήσουμε που κι αυτή (η γλώσσα) παραμορφώνεται καθημερινά όλο και πολύ... Η «ελληνικότητα» συνίσταται. κυρίως στην κοινότητα ορισμένων βασικών χαρακτηριστικών και συμπεριφορών που ξεκινούν από την παράδοση και υλοποιούνται σε μια στάση και συμπεριφορά ζωής που μας ξεχωρίζει από άλλους λαούς. Μας κάνει. μοναδικούς, όχι με την έννοια μιας ανώτερης φυλής, αλλά περισσότερο υπό το πρίσμα της εθνικής, θα 'λεγα, συσπείρωσης και στάσης μέσα σ' έναν κόσμο που κινείται, μεταλλάσσεται, υπονομεύει, απειλεί.

Μέσα σ' αυτό το μωσαϊκό των λαών το στίγμα του κάθε λαού θα πρέπει να είναι ισχυρό, ευανάγνωστο, μοναδικό. Διαφορετικά, υπάρχει κίνδυνος να εκφυλιστεί μέσα στον κυκεώνα των πιέσεων, των επιθέσεων, των υπονομεύσεων και τελικά να διαλυθεί και να σβηστεί από το χάρτη.
Όλοι μας γνωρίζουμε από πού έρχονται οι μεγαλύτερες πιέσεις. Σ' αυτές που έρχονται απ' έξω προστίθενται κι αυτές που γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν μέσα στον ιστό της κοινωνικής μας ζωής. Έχουμε δηλαδή δύο «εθνικά», θα έλεγα μέτωπα: ένα εξωτερικό και ένα εσωτερικό. Με αποτέλεσμα να έχουν υποχωρήσει ανησυχητικά οι δυνάμεις άμυνας του εθνικού μας οργανισμού.

Είμαι βέβαιος πως, αν ξυπνούσε ο οποιοσδήποτε' Έλληνας από εκείνους που έζησαν στις περιόδους της εθνικής ακμής, από το '21 έως τον τελευταίο αντιδικτατορικό αγώνα, δε θα αναγνώριζε τη φυλή του. Με απορία και πικρία θα έλεγε : Μα είναι πράγματι. αυτός ο λαός για τον οποίο αγωνίστηκα; Όλες αυτές οι γενιές που πάλεψαν, που δημιούργησαν, που υπέφεραν και που προσπάθησαν γιατί υπεβλήθησαν σ' αυτές τις θυσίες και σ' αυτούς τους κόπους;

Θα μου πείτε, τι θα πρέπει να κάνουμε όλοι εμείς που αρνούμεθα να ταυτιστούμε με μια πραγματικότητα που μας θλίβει και μας συνθλίβει και πολλές φορές μάς προκαλεί αποτροπιασμό και που παράλληλα έχουμε χάσει τη δυνατότητα να παρεμβαίνουμε στα κοινά, καθώς βρισκόμαστε ουσιαστικά στο περιθώριο της εθνικής μας ζωής;
Ο καθένας, νομίζω, είναι. αναγκασμένος να επιλέξει το δικό του τρόπο ψυχικής και πνευματικής επιβίωσης, τη δική του στάση, αντίσταση, τη δική του συμπεριφορά.

Δηλαδή μέσα σ' αυτή τη χαώδη και σκοτεινή θάλασσα, που είναι σήμερα η ψυχική και πνευματική πραγματικότητα, δεν υπάρχουν ήλιοι ούτε σωτήριοι άνεμοι για να τη μεταβάλουν σε ελληνικά διαυγή πελάγη, σε Αιγαίο, Ιόνιο και Κρητικό πέλαγος. Υπάρχουν μόνο βάρκες με ναυαγούς, που προσπαθούν να σταθούν στην επιφάνεια ψάχνοντας για σωτήριες ακτές. Για τη δική τους δηλαδή, την εντελώς προσωπική πλέον σωτηρία... Κι αυτό, νομίζω, είναι το χειρότερο που θα μπορούσε να μας συμβεί.

(Μίκης Θεοδωράκης, εφημερίδα Ελευθεροτυπία, 4/5/1998)